Έτσι τιτλοφορείται μια συλλογή κειμένων, μια περιοδεύουσα έκθεση και μια πολυμεσική ιστοσελίδα που απεικονίζουν, μέσα από τις μαρτυρίες τριάντα εκπροσώπων της εβραϊκής κοινότητας, το παρελθόν και το παρόν της, καθώς την ποικιλομορφία της στη Βόρεια Βουλγαρία.

Γιατί ακριβώς η εβραϊκή κοινότητα και γιατί στη Βόρεια Βουλγαρία; Οι δημιουργοί του πρότζεκτ είναι ο σύνδεσμος "Ευρωπαϊκοί χώροι 21" σε συνεργασία με τα περιφερειακά μουσεία ιστορίας στις πόλεις Ρούσε, Σούμεν και Βάρνα. Πόλεις που βρίσκονται στον δρόμο προς την Ευρώπη στα μέσα του 19ου αιώνα. Ένα σημαντικό μέρος των υλικών και πνευματικών διαστάσεων του δρόμου αυτού σχετίζονται με τους Εβραίους βουλγαρικής καταγωγής που ζουν στην περιοχή αυτή και αποτελούν σε μεγάλο βαθμό λίγο μελετημένο θησαυρό. Ή όπως λέει ο γεννημένος στο Ρούσε (πρώην Ρουστσούκ) νομπελίστας Ελίας Κανέττι (στη φωτογραφία αριστερά το μνημείο του) στη αυτοβιογραφία του "Η γλώσσα που σώθηκε": "Θα μου είναι δύσκολο να δημιουργήσω μια ιδέα της διαφορετικότητας που υπήρεχε σ' αυτά τα πρώτα χρόνια στο Ρουστσούκ, για τα πάθη και τους φόβους της. Όλα όσα βίωσα αργότερα είχε ήδη συμβεί στο Ρουστσούκ. Εκεί ο υπόλοιπος κόσμος ονομαζόταν Ευρώπη".

Παρόμοια είναι η προσέγγιση του καθηγητή Νικολάι Νένοφ, συγγραφέα της συλλογής και διευθυντή του μουσείου στο Ρούσε.

"Ακριβώς η πολυφωνία, οι προσωπικές φωνές των απλών ανθρώπων που δεν έχουν σκεφτεί ότι θα ήταν μέρος μιας δημόσιας, καθολικής ιστορίας μας δίνουν αφορμή όταν τους διαβάζουμε, όταν ακούμε τις ιστορίες τους, να κάνουμε το παζλ – το μωσαϊκό, που αποτελείται από γεγονότα περιπλοκής ζωής και έτσι να κάνουμε την εικόνα σαφέστερη και πιο εστιασμένη".

Οι βιντεοσκοπημένες συνεντεύξεις μας οδηγούν στα μονοπάτια της ζωής, σταματώντας σε βασικά θέματα, όπως τα παιδικά χρόνια, την οικογένεια, την γειτονιά, τις γιορτές, τους πόνος, την καθημερινή ζωή, την εργασία, Γη της Επαγγελίας. Έτσι είναι δομημένη και η συλλογή και η πλούσια έκθεση, επίσης και στο Διαδίκτυο.

Κατά πόσο η Βουλγαρία ήταν μέρος αυτής της "Γης της Επαγγελίας"; "Είμαστε οι λεγόμενοι Ισπανοί Εβραίοι στα Βαλκάνια. Ήρθαμε μετά το 1492, όταν οι ιεροεξεταστές αποφάσισαν να διώξουν σιωπηλά όλους τους μη Χριστιανούς από την Ισπανία", λέει ένας από τους ερωτηθέντες, ο γεννημένος το 1923 Νισίμ Μοής Φάρχι

Στο βιβλίο, δίπλα στα λόγια του, βρίσκεται η προσωπογραφία (στη φωτογραφία) της Σάρα-Θεοδώρα, Βουλγάρας εβραϊκής καταγωγής, βασίλισσας του 14ου αιώνα, η οποία επίσης είναι ζωγραφισμένη στα κοντινά στο Ρούσε μονολιθικά μοναστήρια Ιβάνοβο που αποτελούν μέρος της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO.

Για τον δρ Νένοφ το θέμα είναι πέρα από τον απλό σύμβολο και σχολαστική μελέτη του παρελθόντος, τόσο χαρακτηριστικές στις ημέρες μας, ακόμη και στους επαγγελματικούς κύκλους στη Βουλγαρία.

"Από την Βουλγάρα βασίλισσα εβραϊκής καταγωγής αρχίζει το γένος του Σισμάν ως δυναστεία. Από μας εξαρτάται να δείξουμε στους άλλους ποιοι είμαστε και μέσα από το παρελθόν και το παρόν, και όχι μόνο να στηριζόμαστε στο παρελθόν. Αυτή η προσέγγιση είναι πολύ πιο εποικοδομητική και κατανοητή για όλους. Πρέπει να είμαστε όμως πρώτα ειλικρινείς με τον εαυτό μας".

Μερικές φορές η ειλικρίνεια αυτή μπορεί να ακούγεται παράδοξα, όπως οι αναμνήσεις μιας γυναίκας από το Σούμεν, που τώρα ζει στο Ισραήλ. Ως μικρό κορίτσι θυμάται τον σταθμό στο Σούμεν, όταν περιμένει όλη την ημέρα το τρένο που να τους μεταφέρει στα ναζιστικά στρατόπεδα εξόντωσης στην Πολωνία. Οι ενήλικες κλαίνε και τα παιδιά χαίρονται, γιατί θα ταξιδέψουν με το τρένο και θα δουν νέες χώρες. Όταν το βράδυ τους ενημερώνουν να μη περιμένουν άλλο και να πάνε στα σπίτια τους, γίνεται το αντίθετο - οι ενήλικες χαίρονται και τα παιδιά κλαίνε.

Όταν μετά την ίδρυση του Κράτους του Ισραήλ οι Βούλγαροι Εβραίοι επιλέγουν το κράτος αυτό για νέα πατρίδα, σύμφωνα με τον δρ Νένοφ, αφήνοντας Βουλγαρία ο πόνος τους, ήταν μεγάλος.

'Τα ταξίδια είναι πολύ σημαντικά, οι επιστροφές - επίσης, και οι εκείνοι που δεν επιστρέφουν, πονούν και υποφέρουν. Έτσι όπως και εμείς υποφέρουμε λόγω της απουσίας τους, επειδή οι εβραϊκές κοινότητες, που έφυγαν από την χώρα μας λείπουν".

Στο τέλος της συνομιλίας μας, ο δρ Νένοφ υπενθυμίζει την συνάντηση πριν χρόνια με τον Ρούμπτσο, έναν Εβραίο συμμαθητή του, που τώρα ζει στις Ηνωμένες Πολιτείες. Μετά τις αλλαγές στις αρχές της δεκαετίας του '90 του περασμένου αιώνα τα πακέτα με τρόφιμα από το Ισραήλ έρχονται συχνά, ειδικά όταν υπήρχε έλλειψη τροφίμων στη χώρα μας την περίοδο μετάβασης στην οικονομία της αγοράς. Ο δρ Νένοφ δεν θα ξεχάσει ποτέ την βοήθεια από τον συμμαθητή του Ρούπτσο και λέει στο τέλος.

"Ο πόνος είναι παντού. Μας ακολουθεί. Ενώ η σωτηρία εξαρτάται από τον εαυτό μας". Αυτό είναι και το νόημα του πρότζεκτ - να παρουσιάσει, μέσα από τις αναμνήσεις την εβραϊκή κοινότητα, που μας κάνει να γινόμαστε πιο ανεκτικοί και καλύτεροι άνθρωποι.

Μετάφραση: Πένκα Βέλεβα
Φωτογραφίες: Νικολάι Νένοφ και Κρασιμίρ Στογιάνοφ