Μέχρι τις 21 Μαΐου του 2023 στο Περιφερειακό Ιστορικό Μουσείο της Σόφιας, στο ανακαινισμένο κτήριο του αναγεννησιακού λουτρο,) παρουσιάζεται μια από τις πιο πλούσιες εκθέσεις που έχουμε δει τον τελευταίο καιρό. Μεγάλος αριθμός εκθεμάτων μας ενημερώνουν για τις αλλαγές στις βουλγάρικες γαμήλιες παραδόσεις μετά την Απελευθέρωση (1878), για την μετάβαση από τον χωριάτικο γάμο στον γάμο στην πόλη και για τις καινοτομίες του σοσιαλισμού (1944-1989).

«Οι νέοι σήμερα δύσκολα μπορούν να φανταστούν τις παραδοσιακές γαμπριάτικες και νυφικές στολές, λέει η Μαριάνα Μαρίνοβα από το Τμήμα «Ιστορία, Εθνογραφία και Κινητά Πολιτιστικά Αξιοθέατα» του Ιστορικού Μουσείου. Οι νύφες στα χωριά φορούσαν στεφάνια από λουλούδια. Στην πόλη έγιναν υποχρεωτικά το λευκό φόρεμα, το πέπλο και το μπουκέτο με λουλούδια. Στα τέλη του 19^ου αιώνα το πέπλο έγινε πολύ μακρύ και το κουβαλούσαν παράνυμφες. Αλλά με τον καιρό τα φορέματα άρχισαν να απλοποιούνται. Ειδικά γύρω από τους πολέμους, οι οικονομικές δυσκολίες επέβαλαν γάμους με ρούχα καθημερινά ενώ κατά τα χρόνια του σοσιαλισμού οι νύφες προσπαθούσαν να αποφύγουν το λευκό χρώμα για το νυφικό.

Το παλαιότερο νυφικό που παρουσιάζεται στην έκθεση είναι από το 1888. Είναι γαλλικής παραγωγής, από την Λυών, αλλά αγοράστηκε από την Κωνσταντινούπολη. Ανήκε στην σύζυγο του πρωθυπουργού της Βουλγαρίας, Κωνσταντίν Στΐλοφ (1887, 1894-1899)». 

Στην έκθεση μπορούμε να δούμε έγγραφα από γάμους διάφορων εποχών, φωτογραφίες και δώρα για τους νεόνυμφους.

«Τα γαμήλια δώρα στο χωριό διαφέρουν από αυτά στην πόλη, λέει η κυρία Μαρίνοβα. Στο χωριό η νύφη λαμβάνει δώρο κάλτσες, πετσέτες, πουκάμισα. Στην πόλη το πιο σύνηθες δώρο είναι οι υφασμάτινες διακοσμητικές σακούλες για την φύλαξη εσώρουχων, πετσετών κ.ά. που μπορούν να κρεμαστούν στον τοίχο και ομορφαίνουν τις ντουλάπες. Και στις δυο περιπτώσεις το ζευγάρι λάμβανε χρήσιμα δώρα όπως και σήμερα – σερβίτσια, κατσαρόλες. Στην έκθεση μπορούμε να δούμε το σερβίτσιο για τσάι που έλαβε από την μητέρα της η σύζυγος του πρωθυπουργού Στέφαν Σταμπολόφ (1887-1894) για τον αρραβώνα της».

Ο γάμος σε κάθε κοινωνία δίνει νομιμότητα στο νέο ζευγάρι αλλά στις διαφορετικές εποχές ήταν διαφορετικές οι γαμήλιες γιορτές και δεξιώσεις. Στον παραδοσιακό γάμο που γιορταζόταν στην πλατεία συμμετείχε όλο το χωριό ενώ στην πόλη πρόσκληση λάμβαναν επίλεκτοι και μετά την τελετή η γιορτή συνεχίζονταν σε εστιατόριο ή στο σπίτι.

«Μετά την Απελευθέρωση ο γάμος στην πόλη συγκέντρωνε ανθρώπους ντυμένους με ευρωπαϊκά ρούχα, μάλιστα τελευταίας μόδας, λέει η κυρία Μαρίνοβα. Στον παραδοσιακό γάμο οι κουμπάροι είναι συγγενείς ενώ στην πόλη οι κουμπάροι συνηθίζεται να είναι εύποροι, ευκατάστατοι και με κοινωνικό κύρος. Η ιδέα είναι η νέα οικογένεια να λάβει οικονομική βοήθεια και ο γαμπρός να έχει ευκαιρία για καριέρα. Τα τύμπανα και οι γκάιντες όμως συνεχίζουν να παίζουν σε κάθε εποχή».

Στα χωριά υπήρχε έθιμο να πετάνε σιτάρι πάνω από τα κεφάλια των νεόνυμφων ως ευχή για γονιμότητα. Αργότερα προστέθηκαν καραμέλες και νομίσματα. Κατά τον καιρό του σοσιαλισμού όλα αυτά άρχισαν να μπαίνουν σε μικρά όμορφα σακουλάκια τα οποία άρχισαν να παίρνουν οι επισκέπτες ως αναμνηστικό. Στον παραδοσιακό γάμο αλλά και στον γάμο στην πόλη μετά την Απελευθέρωση συνηθιζόταν οι νεόνυμφοι να κάνουν κάποιο δώρο στους επισκέπτες.

Η παράδοση όμως αυτή σταμάτησε κατά τα σοσιαλιστικά χρόνια. Τότε μέρος των νέων ηθών έγινε η πρακτική οι νεόνυμφοι να εναποθέτουν λουλούδια σε κάποιο σοσιαλιστικό μνημείο. Ενώ παλαιότερα οι επισκέπτες καρφίτσωναν λεφτά στα ρούχα των νεόνυμφων με το 1945 τα χρήματα άρχισαν να μπαίνουν σε φακέλους γιατί πλέον οι άνθρωποι δεν έπρεπε να δίνουν τόση βάση στα υλικά αγαθά.

Παρά τις αλλαγές στο τελετουργικό του γάμου το νόημα παραμένει πάντα το ίδιο – δυο νέοι άνθρωποι ενώνουν την ζωή τους για να δημιουργήσουν απογόνους τους οποίους να μεγαλώσουν με αγάπη.

Φωτογραφίες:  Περιφερειακό Ιστορικό Μουσείο της Σόφιας, Ντεσισλάβα Σέμκοφσκα

Επιμέλεια και μετάφραση: Αγάπη Γιορντανόβα