Deri në fund të janarit të vitit 2018 në dy prej sallave të Muzeut Arkeologjik Kombëtar në Sofje mund të shihet ekspozita “Ari dhe bronzi. Metale, teknologji dhe kontakte në Ballkanin Lindor gjatë epokës së bronztë”. Ekspozita zhvillohet në kuadrin e projektit të përbashkët të Institutit Arkeologjik Kombëtare me Muze pranë Akademisë Bullgare të Shkencave dhe Institutit për Arkeologji Orientale dhe Evropiane pranë Akademisë Austriake të Shkencave, kushtuar rrugës së artë të Ballkanit gjatë epokës së bronzit. Në kuadrin e projektit të njëjtë në fillim të këtij viti në Muzeun e Historisë së Artit në Vjenë u paraqit ekspozita “Ari i parë. Ada Tepe: Miniera më e lashtë e arit në Evropë”. Dallimi mes dy ekspozitave është se ajo në Sofje është me më shumë eksponate – mbi 600, të siguruara nga fondet e 29 muzeve arkeologjike dhe historike në vend.

Kujdestari i ekspozitës Doc. Dr. Hristo Popov, Zëvendësdrejtor i Institutit Arkeologjik Kombëtare me Muze, na tregoi:

“Ideja ishte që të paraqitim rezultatet e një projekti kryesor për ne, të cilin e realizojmë që prej vitesh me kolegët tanë austriakë dhe me përfaqësues të institucioneve të ndryshme bullgare dhe të atyre ndërkombëtare, të lidhura me studimin e Ada Tepesë – minierës së artë nga epoka e bronzit në rajonin e qytetit të sotëm Krumovgrad. Deshëm të tregojmë jo vetëm sendet e radhitura bukur, por edhe ta përqendrojmë vëmendjen te historia. Për këtë qëllim krijuam filma, rekonstruksione digjitale, të cilat ta prezantojnë në një pamje më të gjerë dhe të adaptuar informacionin e paraqitur nga ne.”

Doc. Popov na solli më shumë hollësi për eksponatet, nga cilat epoka janë dhe cilat sferash të zhvillimit të shoqërisë na prezantojnë:

“Tërë epoka e bronzit në trojet e sotme bullgare përfshin periudhën e gjysmës së dytë të mijëvjeçarit të katërt para Krishtit deri në gjysmën e dytë të mijëvjeçarit të dytë Para Krishtit, domethënë ajo përfshin rreth 2300 – 2400 vjet. Ajo ndahet në epokë të hershme, të mesme dhe të vonshme. Karakterizohet me shfaqjen e teknologjive dhe materialeve të reja. Kjo është periudha e parë e historisë së njerëzimit, kur filloi përzierja e metaleve. U bënë edhe provat e para në fushën e metalurgjisë lidhur me krijimin e aliazheve – krijimi i një produkti nga dy elemente, për shembull krijimi i bronzit të arsenit nga  arseni dhe bakri, ose përziera e kallajit dhe bakrit, si rezultat i kësaj u krijua varianti më i vonshëm i bronzit – bronzi i kallajit, i cili u bë materiali i punës i njerëzimit. Nga ai prodhoheshin të gjitha instrumentet e punës dhe armët. Ky grumbullim resursesh dhe pasurish, që supozon kontrollimin e një lloji të veçantë mineralesh, provokoi gjithashtu krijimin e një diferencimi social, të elitave, të njerëzve, të cilët dispononin këto resurse dhe në ndonjë mënyrë kontrollonin përhapjen e tyre. Zhvillimi i teknologjive dhe profesioneve të veçanta, si ai i minatorit, metalurgut, shkrirësit, u bënë shumë të rëndësishme në këtë periudhë, meqenëse ato siguronin sendet dhe materialet kryesore për funksionimin e shoqërisë.”

Në ekspozitë mund të shihen shumë sende, si shpata, sëpate, kallëpe për prodhimin e tyre, figura të ndryshme, armatura, parzmore, stoli prej ari dhe shumë të tjera. Ja se si shkencëtarët na shpjegojnë faktin se para mijëra vitesh njerëzit kanë krijuar sende kaq të përsosura.

“Bëhet fjalë për shije, estetikë dhe aftësi shumë të larta teknologjike. Ky nuk është një proces i njëkohshëm – është kategorik Doc. Dr. Hristo Popov. – Kjo është një periudhë prej 2300 vitesh, domethënë ka një grumbullim gradual të diturive dhe aftësive. Përparimi teknologjik shihet nëpërmjet sendeve të ndryshme.”

Ja se çfarë tha doc. Popov për theksat e ekspozitës:

“Nuk janë një ose dy eksponatet, të cilat tërheqin vëmendjen e vizituesve. Për shembull shufrat prej lëkure kau, të cilat janë shumë të rralla. Zbulimet nga Pobit Kamëk, që përfshijnë kallëpe prej guri për krijimin e sendeve të shumëllojshme prej bronzi, dhe Thesarin unikal të Artë të Vëllçitrënit nga fondet e Muzeut tonë, që është më i madhi në Evropë që nga koha e epokës së bronzit.”

Ekspozita “Ari dhe bronzi. Metale, teknologji dhe kontakte në Ballkanin Lindor gjatë epokës së bronztë” është pjesë e programit kulturor të Presidencës bullgare dhe të asaj Austriake të Këshillit të BE-së gjatë 2018-ës.

Fotografi: BGNES