Perniklilere göre, “Ocak ayı Surva zamanıdır”, çünkü her yıl Ocak ayının son Cumartesi ve Pazar günlerinde Pernik şehri Uluslararası “Surva” Maske Oyunları Festivali katılımcılarını ağırlıyor. Bu yıl 28’incisi düzenlenen festivale 7 500 katılıımcı gelecek. Bulgaristan’ın tüm etnografya bölgelerinden 102 grup katılacak. Diğer 19 grup ise Makedonya, Rusya, Portekiz, İtalya, Sırbistan, Romanya, Yunanistan, Slovenya ve Türkiye geleneklerini sergileyecek. Her geçen yılla birlikte çocukların festivale olan ilgisi artıyor ve bundan dıolayı bu yıl 1300 çocuk, maske geleneklerini ve ritüelleri tanıtacak.

“Surva” Foklor Bayramı, Bistritsa Nineleri, Nestinari ve Çiprovtsi halılardan sonra UNESCO Somut Olmayan Kültürel Mirası listesinde yer alan Bulgaristan’ın dördüncü mirasıdır. Her yıl 14 Ocak eski takvime göre kutlanan Vasilövden gününde Pernik köylerinde maskeli erkeklerin oynadığı oyunlar canlandırılır, onlara Survakar veya Kukeri ismi verilir.

Lyudmil Yordanov, üçüncü nesil gelenekleri korumayı başaran ustadır ve “her iki isim de doğrudur ve isimler, Bulgaristan’ın bölgelerine göre değişir. Pernik bölgesinde “meçkari” yani ayın oynatıcısı veya survakari, diğer bölgelerde ise çavuş, babuger, surati olarak da anılsalar da, ülke genelinde kukeri ismi kabul görmüştür.”diyor.

Aslında bu geleneğin kökenleri çok eskilere dayanıyor, çünkü bu bir pagan geleneğidir. Kutlamalar, 13 Ocak akşamı büyük bir ateşin yakılmasıyla başlıyor. Kukerilerin yaktığı ateşin ruhu temizlediğine, yenilediğine ve yeni bir hayata dair umutları canlandırdığına inanılır. Asırlardan bu yana Kukeri geleneği, babadan oğula geçer. Lyudmil Yordanov, henüz 3 yaşındayken 7 yaşındaki ağabeyi, babası ve dedesiyle birlikte, ilk defa Kukeri oluyor. Aile, kendini bileli maskeleri hep kendileri hazırlamıştır, oysa hazırlıklar aylar öncesi başlar:

Eski köstümler, yeni kukeri maskeleri hazırlanarak, yenilenir. Grup, burada Pernik bölgesinde ayı evi olarak adlandırılan yerde toplanırlar. Herkes gerekli malzemeleri getirir ve hep beraber, ortak çabalarla hazırlıklar başlar. Her maske kendine özel hazırlma üsülü vardır ve maskenin eşi benzeri yoktur. Önceden plan veya şema çizilmez. Usta, hissettiklerini yapar.

Kukeri maskeleri dev ve korkunçtur. Maskelerin sırrının bayrama kadar korunması gerektiğine, aksi takdirde sihirli gücünü yitirdiğine inanılır. Lyudmil, kukeri maskesini hazırlarken amacın, kötü ruhların kovulması olduğunu ve bundan dolayı mümkün oldukça daha korkunç ve hatta kötülükterin daha korkunç olması gerektiğini, anlatıyor.

Bizim maskeler tamamen doğal malzmelerden hazırlanıyor – ağaç, deri, boynuz. Ailem genelde maskenin şeklini kırmızı söğüt ağacından yapıyor, çünkü bu ağaç, hem hafif, hem de şifalıdır. Yapılan şekil yani konstruksiyon, ya koyun, ya keçi, ya da tavşan derisiyle kaplanıyor. Kukeri maskesinin, ancak tepesine boynuzların konulduğu zaman, hazır olduğu denebilir, ki bu boynuzlar da nesli tükenen bir cins hayvandan olmamalıdır. Burada kukeri geleneğinin, hayvanları yok eden barbarlar tarafından yürütüldüğü sanılmasın.

Lydmil Yordanov’a göre, herkes köstüm ve maske hazırlayabilir, yeter ki buna merak olsun ve bu işe gönlünü ve ruhunu katsın. Birçok renk kullanılıyor, ancak kırmızı renk revaçta çünkü kırmızi rengin “kötü ruhları” kovduğuna inanılır.
Bu son derece renkli, capcanlı geleneğin son derece anlamlı bir sembolü vardır. Pernik’te herkes, Kukerilerin bellerindeki kemerlerde takılı çanlarını çalmalarını, kötülüğü kovan ve sağlık, bereket ve refah getiren oyunlarını sabırsızlıkla bekliyor:

Günün erken saatlerinde Surva grubumuz ev ev gezmeye başlar – diye anlatıyor Lydmil Yordanov ve devam ediyor. Çanların sesi köyde yankılanıyor ve kötü ruhları uzaklara kovuyor. Danslar ise sağlık ve bereket içindir. Grup, bütün evleri dolaştıktan sonra köy meydanında toplanıyor ve çanların son sesi, bu bayramın sonu demektir. Pernik bölgesinin en büyük bayramında ortak sofra, olmazsa olmazlardandır.

Pernik bölgesinde maske geleneği 1966 yılında festival halini alıyor. Daha sonra ulusal bir festivale dönüşüyor. 1985 yılında ise Pernik festivali uluslararası statü kazanıyor. Pernik, Avrupa Karnaval Şehirleri Federasyonu üyesidir ve 2009 yılında ise Avrupa Maskarad Başkenti ilan edildi.

Fotoğraflar: özel arşiv ve BTA
Yazı: Şevkiye Çakır