"Σήμερα, 26 Οκτωβρίου 1989, όταν η πρωτεύουσά μας προσελκύει την προσοχή της παγκόσμιας κοινής γνώμης με το οικολογικό φόρουμ που αποτελεί στάδιο της εξέλιξης της Διαδικασίας του Ελσίνκι, γίναμε μάρτυρες καταδικαστέας πράξης βίας. Στο κέντρο της Σόφιας, μέρα μεσημέρι, πολιτικοί και στρατιωτικοί υπάλληλοι του υπουργείου Εσωτερικών με ωμή δύναμη και αισχρή γλώσσα κράτησαν για διαφορετικό χρονικό διάστημα περίπου 30 πολίτες – στελέχη και οπαδούς της ανεξάρτητης οργάνωσης "Εκογκλάσνοστ" (Οικολογική διαφάνεια), καθώς και τυχαίους περαστικούς που βρέθηκαν στο πάρκο μπροστά στην καφετέρια "Κριστάλ". Το πρόσχημα αυτής της επιχείρησης ήταν η συγκέντρωση από την "Εκογκλάσνοστ" υπογραφών, με τις οποίες η βουλγαρική κοινή γνώμη ζητά δημοσιότητα και συζήτηση ενός δαπανηρού σχεδίου που μπορεί να βλάψει σοβαρά τον ποταμό Νέστο και το βουνό Ρίλα…"

Έτσι αρχίζει μια διακήρυξη που στάλθηκε στον Πρόεδρο της Βουλής και στα ΜΜΕ. Είναι διακήρυξη της Λέσχης υποστήριξης της διαφάνειας και της ανασυγκρότησης στη Βουλγαρία, μιας από τις βασικές οργανώσεις αντιφρονούντων στη χώρα, ιδρυμένης το 1988. Ένας από τους ιδρυτές της Λέσχης, καθώς και της "Εκογκλάσνοστ" είναι ο Αλεξάντερ Καρακατσάνοφ, γραμματέας της οργάνωσης. 20 χρόνια αργότερα ο ίδιος μας επαναφέρει στην ατμόσφαιρα και τα γεγονότα στις παραμονές της Μεγάλης αλλαγής.

"Ακόμα με την ίδρυση της "Εκογκλάσνοστ" στις 11 Απριλίου 1989 θέσαμε μερικούς στόχους: τον αγώνα για δημοκρατία, για ανοιχτή κοινωνία. Πράγματα που στην τότε Σοβιετική Ένωση ήδη συζητούνταν από την κοινή γνώμη. Εκεί είχε αρχίσει η περεστρόικα που οδήγησε στον εκδημοκρατισμό του Ανατολικού μπλοκ, όμως η Βουλγαρία τότε υστερούσε πολύ. Και στα πρώτα μας έγγραφα κατά την ίδρυση της "Εκογκλάσνοστ" αυτό επισημαινόταν σαφέστατα. Από κει και πέρα έπρεπε να βρούμε συγκεκριμένες αφορμές, για να εκφράσουμε τις πολιτικές μας θέσεις. Τέτοια αφορμή ήταν το οικολογικό φόρουμ που επρόκειτο να διεξαχθεί το φθινόπωρο. Αποφασίσαμε να παρουσιάσουμε τα προβλήματα του βουλγαρικού περιβάλλοντος στην κοινή γνώμη και να το κάνουμε ανοιχτά".

"Μια από τις θέσεις που εγώ υπεράσπιζα τότε, και όχι μόνο εγώ, ήταν ότι η "Εκογκλάσνοστ" δεν είναι μυστική, παράνομη οργάνωση, αλλά ανοιχτός σύνδεσμος πολιτών", συνεχίζει ο ίδιος. "Γι’ αυτό αποφασίσαμε να βγούμε στους δρόμους και να συγκεντρώσουμε υπογραφές για την προστασία του βουνού Ρίλα και του ποταμού Νέστου ενάντια σε ένα σχέδιο συγκέντρωσης υδάτων. Το σχέδιο προέβλεπε τον προσανατολισμό των υδάτων από το βουνό Ρίλα προς τη Σόφια και μπορούσε να αποξηράνει το βουνό. Ήταν πραγματικά σοβαρό οικολογικό και κοινωνικό πρόβλημα, γιατί μπορούσε να αφήσει όχι μόνο τη φύση, αλλά και τους κατοίκους της περιοχής χωρίς νερό. Το σημαντικό είναι ότι συγκεντρώσαμε περισσότερες από 10 χιλιάδες υπογραφές που ήταν μεγάλο επίτευγμα το 1989, στα χρόνια του σοσιαλισμού".

"Ο Τόντορ Ζίβκοφ ακόμα δεν είχε ανατραπεί. Και να πάει κανείς να θέσει την υπογραφή του κάτω από παρόμοια έκκληση που επέκρινε άμεσα τις αρχές, τότε ήταν κάτι το ανήκουστο και ανεπίτρεπτο. Θεωρώ πως αυτό πού έκανε η "Εκογκλάσνοστ" ήταν πολύ περισσότερο από την ανατροπή του Τόντορ Ζίβκοφ, γιατί οι άνθρωποι κατάλαβαν ότι μπορούν να εκφράσουν τη γνώμη τους, ότι μπορούν να είναι πολίτες και να αλλάξουν τα πράγματα", δήλωσε ο κ. Καρακατσάνοφ.

Στις 3 Νοεμβρίου η "Εκογκλάσνοστ" οργάνωσε πορεία μέχρι τη Βουλή, στην οποία συμμετείχαν μερικές χιλιάδες διαδηλωτές: "Όταν οργανώσαμε το πρώτο μεγάλο συλλαλητήριο-πορεία με τη συγκέντρωση υπογραφών για τα οικολογικά προβλήματα του βουνού Ρίλα και του ποταμού Νέστου, οι άνθρωποι τραγουδούσαν", θυμάται ο Αλεξάντερ Καρακατσάνοφ. "Το σημαντικότερο όμως είναι ότι βροντοφώναζαν "Δημοκρατία!". Για πρώτη φορά ακριβώς σ’ αυτό το συλλαλητήριο μαζικά ζητήθηκε δημοκρατία μετά από 40 και πάνω χρόνια σιωπής στη Βουλγαρία".

Μια εβδομάδα αργότερα, στις 10 Νοεμβρίου, σε ολομέλεια της Κεντρικής Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος Βουλγαρίας ο Τόντορ Ζίβκοφ απομακρύνθηκε από τη θέση Γενικού Γραμματέα του κόμματος. Η ημερομηνία αυτή θεωρείται η αρχή των δημοκρατικών μεταβολών στη Βουλγαρία. Η πτώση του Τόντορ Ζίβκοφ όμως ακόμα δεν σήμαινε πτώση του κομμουνισμού.

"Στην πράξη ο κομμουνισμός έπεσε οριστικά με την ψήφιση του νέου Συντάγματος από τη Συντακτική Συνέλευση (στις 12 Ιουλίου 1991), με το οποίο άλλαξε το πολίτευμα", εξηγεί ο Αλεξάντερ Καρακατσάνοφ. "Η ημερομηνία 10 Νοεμβρίου έχει μάλλον κάποιο συμβολικό νόημα, όμως είναι μόνο η αρχή των μεταβολών. Θέλω όμως να πω ότι πρόκειται για μια αναπόφευκτη ιστορική διαδικασία σε παγκόσμια κλίμακα που ξεκίνησε από τη Σοβιετική Ένωση. Κατά τη γνώμη μου ήταν η καλύτερη λύση, παρά να καταλήξουμε σε παγκόσμιο πόλεμο – κάτι που μπορούσε να γίνει αν κάποιοι από τους τότε σοβιετικούς ηγέτες είχαν αποφασίσει να διατηρήσουν την εξουσία τους και τον κομμουνισμό, έως ότου ζουν. Με την έννοια αυτή πρόκειται για ιστορική διαδικασία, στην οποία εμείς ως πολίτες, εκπληρώσαμε, κατά τη γνώμη μου, το καθήκον μας".

Μετά τη μεταπολίτευση ο Αλεξάντερ Καρακατσάνοφ ήταν βουλευτής στη Συντακτική Συνέλευση και στην 38η Βουλή. Στην περίοδο 1990-1991 διατέλεσε δήμαρχος της Σόφιας. Είναι Δόκτωρ Φιλοσοφίας. Έχει τελειώσει και οικονομικές επιστήμες. Στα τέλη του 1989 ήταν μεταξύ των ιδρυτών του Πράσινου κόμματος, του οποίου σήμερα είναι γραμματέας.

"Κρίμα που οι άνθρωποι άλλαξαν ελάχιστα τα τελευταία 20 χρόνια και χρειάζεται να περάσει τουλάχιστον μία ή μάλλον περισσότερες γενιές, για να αλλάξει η νοοτροπία", λέει ο Αλεξάντερ Καρακατσάνοφ. "Το ζήτημα δεν είναι αν γίναμε χειρότεροι ή καλύτεροι, αλλά απλώς να μάθουμε να συμπεριφερόμαστε ως πολίτες. Αντίθετα η δημοκρατία εκφυλίζεται σε ενός είδους μίμησή της: ο Βούλγαρος πηγαίνει στις κάλπες μια φορά, μετά κρύβεται στο καβούκι του, μιλάει κατά των ιθυνόντων, όμως δεν κάνει τίποτα και περιμένει να έρθει ο κατά σειρά σωτήρας, ο οποίος να βελτιώσει τα πράγματα. Αυτό όμως συνήθως δεν γίνεται", επισημαίνει ο Αλεξάντερ Καρακατσάνοφ. 

Μετάφραση: Έλλη Γκέκοβα