Στα τέλη του 2006 βάσει των προτάσεων και συστάσεων για την δια βίου μάθηση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της Ευρώπης εκπονήθηκε και εγκρίθηκε πλαίσιο αναφοράς για τις βασικές ικανότητες. Ως αποτέλεσμα εμπειρογνώμονες από διάφορες ευρωπαϊκές χώρες, συμπεριλαμβανομένης και της Βουλγαρίας, από κοινού με εκπροσώπους του Eυρωπαϊκού Ιδρύματος Εκπαίδευσης και της Συνομοσπονδίας των Ευρωπαϊκών Συνδικάτων διατύπωσαν 8 βασικές ικανότητες για την δια βίου μάθηση που είναι οι εξής: επικοινωνία στην μητρική γλώσσα, επικοινωνία στις ξένες γλώσσες, μαθηματική ικανότητα και βασικές ικανότητες στην επιστήμη και την τεχνολογία, ψηφιακή ικανότητα, ικανότητες μάθησης, κοινωνικές ικανότητες και ικανότητες που σχετίζονται με την ιδιότητα του πολίτη, αίσθημα πρωτοβουλίας και επιχειρηματικότητας, πολιτιστική γνώση και έκφραση.

Τον βασικό ρόλο για την διαμόρφωση και ανάπτυξη αυτών των ικανοτήτων έχει το σχολείο. Στο σχολείο πρέπει να αποκτηθούν εκείνες οι γνώσεις και ιδιότητες , εκείνο το σύνολο ικανοτήτων, που θα χρειαστεί αργότερα στο παιδί για την επιτυχή του κοινωνική και επαγγελματική αποκατάσταση στον τόσο δραστήριο και δυναμικό κόσμο, στον οποίο ζούμε. Αυτός είναι και ο στόχος του σχεδίου IDiaL για Ολοκληρωμένη δημιουργία βασικών ικανοτήτων και διάλογο μέσω της λογοτεχνίας - να εξασφαλίσει υποστήριξη στους δασκάλους στις προσπάθειες τους να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις της σύγχρονης ζωής, προτείνοντας μεθοδολογίες, ειδικευμένη εκπαίδευση και εγχειρίδια, που θα συμβάλλουν στην εργασία τους για την ανάπτυξη των βασικών ικανοτήτων των μαθητών. Το σχέδιο βασίζεται στη λογοτεχνία σαν κύριο μέσο επίδρασης με αποδεδειγμένες δυνατότητες. Σημαντικό είναι να σημειωθεί ότι το σχέδιο δεν εστιάζεται μοναδικά στην εκμάθηση της λογοτεχνίας στην Δευτεροβάθμια εκπαίδευση, αλλά και στην μόρφωση και την προσωπική εξέλιξη με την βοήθεια της λογοτεχνίας. Το σχέδιο ΙΝΤιαλ θα σας παρουσιάσουμε σε δύο συνεχόμενα προγράμματα.

Συντονιστής από βουλγαρικής πλευράς του σχεδίου IDiaL είναι το Ίδρυμα Διαπολιτισμικής Συνεργασίας. Το σχέδιο χρηματοδοτείται από τη Ευρωπαϊκή Επιτροπή Κλαδικού Προγράμματος Κομένσκι , στο πλαίσιο του Προγράμματος για την δια βίου μάθηση. Ξεκίνησε στα τέλη του 2007 με τη συνεργασία του Ινστιτούτου Λογοτεχνίας της Βουλγαρικής Ακαδημίας Επιστημών και εκπαιδευτικών ειδικών από 6 ευρωπαϊκές χώρες - τη Βουλγαρία, Μεγάλη Βρετανία, Ισπανία, Λετονία, Σλοβενία και Φινλανδία. Οι προσπάθειες του ιδρύματος και των εταίρων του κατευθύνονται προς την υποβοήθηση των δασκάλων της Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης με στόχο τόσο να διδάσκουν γνώσεις , όσο και να αναπτύσσουν ταυτόχρονα τις βασικές ικανότητες των μαθητών τους.

Η κ. Ρένι Ντίμοβα από το Ίδρυμα Διαπολιτισμικής Συνεργασίας στη Σόφια λέει τα εξής: «Παρόλο που η λογοτεχνία είναι το εργαλείο στο οποίο βασιζόμαστε σ αυτό το σχέδιο το τελικό αποτέλεσμα των προσπαθειών μας δεν απευθύνεται μόνο προς τους δασκάλους του τομέα. Εγώ ειλικρινά ελπίζω και οι συνάδελφοι τους στους άλλους τομείς να αναγνωρίσουν στη λογοτεχνία ένα πραγματικά χρήσιμο εργαλείο για την εργασία τους στο σχολείο.»

Βάση του σχεδίου ΙΝΤιαΛ είναι η πεποίθηση ότι η λογοτεχνία έχει το δυναμικό να συμμετέχει σε ποικιλόμορφες ως προς το είδος τους δραστηριότητες στην διαδικασία της εκπαίδευσης, που κατευθύνονται ακριβώς προς την διαμόρφωση των μαθητών σαν προσωπικότητες. Αυτό το δυναμικό μπορεί να αξιοποιηθεί τόσο στα πλαίσια του ξεχωριστού μαθήματος, όσο και ως βοήθημα στην διδασκαλία σειράς άλλων μαθημάτων όπως π.χ. ξένες γλώσσες ιστορία, φιλοσοφία, ηθική και δίκαιο, γεωγραφία και άλλα.
Η μεγαλύτερη εφαρμογή του σχεδίου στην διδασκαλία αυτή μπορεί να συμβάλλει πολύ στην δημιουργία και ανάπτυξη όλων των βασικών ικανοτήτων για την δια βίου μάθηση , που συστήθηκαν από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.

Γιατί ακριβώς η λογοτεχνία είναι στη βάση του σχεδίου IDiaL;
Η λογοτεχνία σαν μέσο εκπαίδευσης και δημιουργίας συγκεκριμένων ικανοτήτων διαθέτει πολλές δυνατότητες. Π.χ. μπορεί να προκαλέσει τις ανθρώπινες αντιλήψεις με τέτοιο τρόπο, που η πραγματικότητα και όλα τα γνωστά πράγματα να φαίνονται διαφορετικά, παράξενα μάλιστα. Επειδή τα μέσα τα οποία διαθέτει της επιτρέπουν να δημιουργεί την δική της πραγματικότητα, που έχει τους δικούς της κανόνες και τρόπους αντίληψης που προωθούν την αυτογνωσία και ενισχύουν την δημιουργία κοινωνικής και ηθικής ευαισθησίας στους αναγνώστες. Η λογοτεχνία έχει την ιδιότητα να ανακαλύπτει βαθύτερα στρώματα στη σημασία των λέξεων και φράσεων, χρησιμοποιεί πολλές μεταφορές και άλλες γλωσσικές μορφές και με τον τρόπο αυτό προκαλεί την ενεργό ανάγνωση. Το σημαντικότερο είναι ότι η λογοτεχνία ανακαλύπτει το βάθος των σχέσεων μεταξύ φαντασίας και πραγματικότητας, αλήθειας και επινόησης.

Από εδώ προέρχεται η σχέση της λογοτεχνίας με την ανάπτυξη μέρους των βασικών ικανοτήτων διατυπωμένων από την ΕΕ. Σαν πρώτο παράδειγμα μπορούμε να δώσουμε την επικοινωνία στην μητρική γλώσσα. Η ανάγνωση λογοτεχνίας στη μητρική γλώσσα μας επιτρέπει να μάθουμε όλους τους τρόπους έκφρασης και επικοινωνίας με τις διαφορετικές κοινωνικές ομάδες. Γεγονός που διευκολύνει την επικοινωνία μεταξύ τους. Άλλη σημαντική γνώση που η λογοτεχνία αναπτύσσει είναι η ιστορική και κοινωνική ανάπτυξη της συγκεκριμένης γλώσσας σχετικά με την γραμματική, λεξική και τον τρόπο έκφρασης. Η ανάγνωση λογοτεχνίας σε ξένη γλώσσα πάλι εμπλουτίζει την γνώση της γλώσσας και με τον τρόπο αυτό αναπτύσσει και την δεύτερη ικανότητα - την επικοινωνία σε ξένες γλώσσες. Η ικανότητα μάθησης είναι άλλη βασική ικανότητα που αναπτύσσεται μέσω της λογοτεχνίας και πιο συγκεκριμένα με την ανάγνωση. Η μάθηση δεν είναι μόνο μηχανική αναπαράσταση γεγονότων και ιδεών, αλλά συνειδητοποίηση των σχέσεων μεταξύ τους που αναπτύσσεται με το διάβασμα. Ουσιαστικά η ανάγνωση αναπτύσσει τη μνήμη, την ικανότητα συγκέντρωσης , την ανακάλυψη λογικών και εννοιολογικών σχέσεων και την ικανότητα προσανατολισμού στον ρόλο των συμφραζόμενων.

Η ανάγνωση της λογοτεχνίας στο σχολείο αναπτύσσει τις κοινωνικές και πολιτικές ικανότητες των μαθητών και παραχωρεί πληροφορίες για τους διάφορους κοινωνικούς τύπους και ρόλους, όπως π.χ. του κύριου, εξουσιαστή, ηγέτη, υπάλληλου, υπηρέτη, εκτελεστή, απατεώνα, ήρωα κ.α. Με τα λογοτεχνικά παραδείγματα μπορεί να επιτευχθεί μεγαλύτερο επίπεδο κατανόησης και συνειδητοποίησης ορισμένων εννοιών σαν εξουσία, νόμο, ηθική, δίκαιο, δικαιοσύνη, κοινωνικό θεσμό, να κρίνονται οι σχέσεις μεταξύ προσωπικού και κοινωνικού συμφέροντος , καθώς και έννοιες σαν ατομικισμό, κοινωνική δέσμευση, υπηρεσία στην κοινωνία , να γνωρισθούν οι διάφορες κοινωνικές ιδεολογίες και να συνειδητοποιηθεί ο ρόλος της ιδεολογίας στην κοινωνική ζωή των ανθρώπων. Με τον τρόπο αυτό η λογοτεχνία δημιουργεί και αναπτύσσει στους μαθητές την πολιτιστική τους συνείδηση και παραχωρεί δυνατότητες για την εξέλιξη της προσωπικότητας. Η λογοτεχνία οδηγεί στην αυτοσυνειδητοποίηση όπως π.χ. είναι η σημαντική συνειδητοποίηση ότι υπάγεσαι σε συγκεκριμένη πολιτιστική κοινότητα ή παράδοση, η αποδοχή άλλων πολιτιστικών παραδόσεων και κοινοτήτων και η αναγνώριση της ισοτιμίας τους, η ανεκτικότητα προς συγκεκριμένο σύστημα αξιών , που τεκμηριώνει την ηθική επιλογή, την ηθική ενέργεια και τους τρόπους επικοινωνίας του ατόμου με τους άλλους.

Ιδού τι είπε μία από τους συμμέτοχους στο σχέδιο, η καθηγήτρια του Κολεγίου των Δασκάλων του Ινστιτούτου Παιδείας του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, η κα Ρόουζμαρι Σέιτζ: «Στη σημερινή εποχή σαν μία υψηλά μορφωμένη κοινωνία, εμείς δεν συγκεντρωνόμαστε επαρκώς στο εκπαιδευτικό μας σύστημα στις ικανότητες επικοινωνίας- στη σκέψη και τη διεξαγωγή συζήτησης. Απλώς πια δεν το κάνουμε τόσο πολύ. Ουσιαστικά εάν περιεργαστείτε την έρευνα μας θα διαπιστώσετε ότι οι μαθητές περνούν μόλις το 3% του χρόνου τους στην τάξη για να μιλούν, ενώ οι δάσκαλοι- το 97 % . Και επειδή η μάθηση γίνεται με συζητήσεις, πρέπει να δώσουμε σοβαρή έμφαση ακριβώς στη συζήτηση.»

Και στο τέλος, η λογοτεχνία είναι σε θέση να ενθαρρύνει και την προσωπική προβολή των μαθητών. Το κάνει εμπλουτίζοντας τις γλωσσικές και πολιτιστικές γνώσεις τους, την σκέψη, παραχωρώντας περισσότερα μέσα για αυτοέκφραση και συμμερισμό ιδεών, απόψεων, συναισθημάτων, αντιλήψεων. Στην ιδιότητα της ως δημιουργικό έργο η λογοτεχνία ενθαρρύνει και την δημιουργική δραστηριότητα.

Ο τελικός στόχος του σχεδίου ΙΝΤιαΛ ήταν η εκπόνηση βοηθήματος για τους δασκάλους. Αυτό το βοήθημα αποτελεί ένα πολυλειτουργικό εγχειρίδιο που συμπεριλαμβάνει διάφορες μεθόδους και τρόπους για την ανάπτυξη των βασικών ικανοτήτων των μαθητών.

Διαβάστε και την άποψη άλλου συμμέτοχου στο σχέδιο, του κ. Ράντου Σεκέλι από τη Φινλανδία: «Αυτό που αναμένουμε από τους δασκάλους πια δεν είναι απλώς να διδάσκουν γνώσεις, αλλά να προετοιμάζουν για τη ζωή. Σήμερα εμείς μιλάμε για αλλαγές στην κατεύθυνση αυτή θαρρείς είναι κάτι απολύτως καινούριο. Αλλά εάν γυρίσουμε περίπου εκατό χρόνια πίσω , ίσως και όχι τόσο πολύ, και εξετάσουμε την κατάσταση και την εργασία των δασκάλων τότε θα συνειδητοποιήσουμε ότι είναι κάτι πολύ κοντά σ αυτό που προσπαθούμε να πετύχουμε τώρα. Ίσως τώρα ήρθε ο χρόνος να γυρίσουμε προς τον πιο ακριβή ρόλο του δασκάλου – αυτό να προετοιμάζει για τη ζωή χρησιμοποιώντας τα υλικά στην τάξη, και όχι τα υλικά στα βιβλία. Εγώ προσωπικά είμαι της γνώμης ότι εάν επιτρέψουμε η λογοτεχνία να μείνει μόνο στα βιβλία και δεν την βγάλουμε από εκεί, εάν δεν την εξετάζουμε για να παραχωρήσουμε συμφραζόμενα στα οποία να γίνεται η διδασκαλία της, τότε εμείς αποτυχαίνουμε σαν δάσκαλοι και μένουμε άνθρωποι που διδάσκουν κάποια γνώση χωρίς να είναι σίγουροι εάν έχει γίνει αντιληπτή από τους μαθητές». 

Μετάφραση: Σοφία Μπόντσεβα