Φλιτζάνι αρωματικό τούρκικο καφέ, φτιαγμένο σε χάλκινο μπρίκι στην άμμο, που συνοδεύεται από νόστιμο άσπρο γλυκό του κουταλιού είναι από τα ανεπανάληπτα βιώματα, που ζει κάθε επισκέπτης των λαογραφικών μας συγκροτημάτων Έταρα, Ζλατογκράντ, Βελίκο Τίρνοβο. Το μυστικό της γεύσης του κρύβεται στο χάλκινο μπρίκι, λένε οι παλιοί μάστορες χαλκουργοί.

Το επάγγελμά τους είναι τόσο παλιό, που είναι αδύνατο να βρεθούν οι ρίζες του. Τα αρχαιολογικά ευρήματα αποδείχνουν, ότι η επεξεργασία χαλκού ήταν γνωστή ακόμη για τους Θράκες, που ζούσαν πριν χιλιετίες στα βουλγαρικά εδάφη. Στον θρακικό τύμβο στο χωριό Μεζέκ στην Ανατολική Ροδόπη, βρέθηκαν χάλκινα σκεύη.

Πραγματική ακμή αυτό το επάγγελμα είχε ωστόσο τον 18-19 αιώνα, όταν ένα μεγάλο μέρος των σκευών, που χρησιμοποιούνταν στην καθημερινή ζωή, ήταν χάλκινα. Τα χάλκινα σκεύη ήταν από τα πιο πολύτιμα δώρα στους γάμους. Στην κατασκευή τους οι παλιοί μάστορες έβαζαν όλη την μαστοριά και φαντασία τους, χρησιμοποιώντας πολύπλοκα γεωμετρικά στοιχεία, καθώς και στοιχεία ζώων και φυτών.


Φωτογραφία: προσωπικό αρχείο

Αυτό το όμορφο επάγγελμα έχει διατηρηθεί μέχρι και σήμερα. Όλο και λιγότεροι, όμως, είναι οι μάστορες, που εμπνέουν ζωή στα φύλα χαλκού. Ενώ οι γυναίκες είναι μόλις τρεις. Μία απ' αυτές είναι η Γιολάντα Τσένοβα, η οποία κληρονόμησε την αγάπη για την χαλκουργία από τον πατέρα της, τον Ντιμίταρ Μανάφσκι, αυτοδίδακτο μάστορα. Η Γιολάντα μας μίλησε για την τύχη του επαγγέλματός της, για τις γέφυρες μεταξύ του παρελθόντος και παρόντος.

"Έχει διατηρηθεί ο τρόπος εργασίας, τα εργαλεία, με τα οποία κατασκευάζονται τα σκεύη. Αλλά η ζωή σήμερα είναι πολύ πιο δυναμική, γι' αυτό το επάγγελμα δεν βρίσκει εφαρμογή στην καθημερινή ζωή. Φτιάχνουμε κυρίως σουβενίρ. Αλλά ο καφές, που προετοιμάζεται σε χάλκινο μπρίκι, είναι ανεπανάληπτος. Είναι κάτι, που οι πραγματικοί λάτρες εκτιμούν υψηλά. Δυστυχώς όμως, έχουμε όλο και λιγότερο χρόνο για τέτοιες χαρές. Το ψήσιμο σε χάλκινο ταψί επίσης είναι κάτι ασύγκριτο. Τα χάλκινα σκεύη, όμως, δύσκολα συντηρούνται. Χρειάζονται γανωτές, για να τα συντηρούν".
 
Η Γιολάντα τελείωσε σχολή καλών τεχνών, ειδικότητα κεραμική και γυαλί. Σπούδασε επίσης ξυλογλυπτική. Μεγάλωσε ανάμεσα στα εργαλεία του πατέρα της, όμως, και γι' αυτό επιλέγει να συνεχίσει την οικογενειακή παράδοση και να μετατρέψει την χαλκουργία σε τύχη της.

"Κάποτε ο μπαμπάς έμαθε την μητέρα μου και μετά εμένα. Μου άρεσε πάρα πολύ ο τρόπος ζωής των γονέων μου, το ότι όλη η οικογένεια μένει μαζί. Μου αρέσει επίσης η ελευθερία, και ότι μόνος σου διοικείς τον ελεύθερο χρόνο σου", συμμερίζεται η Γιολάντα.

"Εάν δεν το νιώθεις, εάν δεν αγαπάς τα όσα κάνεις, καλύτερα μην αρχίζεις", είναι κατηγορηματική η ίδια.

Για τις λεπτομέρειες του επαγγέλματος, που έμαθε από τον πατέρα της, η ταλαντούχα κυρία λέει τα εξής: "Γίνεται λόγος για πιο ασυνήθιστο τρόπο επεξεργασίας του μετάλλου, που με βοήθησε να συνεχίσω το επάγγελμα. Οι συνάδελφοί μου άνδρες τραβάνε το χάλκινο φύλλο και απ' αυτό κάνουν την φόρμα. Αυτή η δουλειά γίνεται σε τόρνο και απαιτεί πολλή δύναμη. Ενώ εγώ κυρίως σφυρηλατώ, χρησιμοποιώ πρέσα. Με έμαθε ο πατέρας μου".

Η Γιολάντα επίσης παραδίδει το επάγγελμα στην κόρη της Ντιάνα: "Να είσαι επαγγελματίας είναι τρόπος ζωής. Είναι πολύ ευχάριστο από ένα χάλκινο φύλλο να μπορείς να φτιάξεις κάτι", συμμερίζεται η εικοσάχρονη κοπέλα.

"Αυτή μεγάλωσε στο ατελιέ μου", λέει η Γιολάντα. "Έχω τόρνο, στο οποίο φτιάχνω ένα μέρος των μήτρων μου. Και για να με αφήσει να δουλεύω της έδινα εργαλεία. Τότε ήταν 9-10 χρονών. Στην αρχή δεν έβγαινε τίποτε, αλλά βαθμιαία άρχισε να κάνει ωραία πράγματα".



Την επαφή με το μέταλλο η Γιολάντα περιγράφει σαν αμοιβαία αγάπη. Για την ίδια η δουλειά είναι πάθος, που την αποσπά από την κανονική καθημερινότητα. Χάλκινα πιάτα, όμορφες κάρτ ποστάλ με χάλκινη διακόσμηση, διάφορα είδη συσκευασιών για κρασί και ρακί, εικόνες, πίνακες είναι τα πράγματα, που φιλοτεχνεί η ταλαντούχα κυρία. Έργα της εδώ και χρόνια εξάγονται στο εξωτερικό και βρίσκουν θέση στις συλλογές θαυμαστών της τέχνης από την Ιταλία, την Γερμανία, το Βέλγιο, την Γαλλία, την Δημοκρατία της Μακεδονίας κλπ.

Συμμερίζεται, ότι ένα μέρος των ιδεών της γεννιούνται χάρη στους πελάτες. "Τα πράγματα, που κάνεις, είναι σαν παιδιά σου. Βάζεις μέσα όλη σου την ψυχή, γι αυτό είναι καλύτερα να πάνε σε κάποιο, στον οποίο αρέσουν. Αυτή είναι η αιτία να δουλεύω με ιδέες των πελατών μου", εξηγεί η ίδια.

Για τις αγαπημένες της διακοσμήσεις, που χρησιμοποιεί στα έργα της, λέει τα εξής: "Το αγαπημένο μου σύμβολο είναι ο ήλιος. Αυτό το στοιχείο υπάρχει σ όλα τα πιάτα, που φτιάχνω. Προτιμώ επίσης τα πτηνά, τα ζώα, τα φυτά".

Μετάφραση: Σβέτλα Τόντοροβα