Σε αντίθεση με τις άλλες χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, στη Βουλγαρία το κίνημα των αντιφρονούντων πρωτοεμφανίστηκε σαν περιβαλλοντικό. Και σήμερα 25 χρόνια αργότερα η πράσινη ιδέα συνεχίζει να κινητοποιεί τις περισσότερες διαμαρτυρίες. Οι γενιές άλλαξαν, αλλά η μάχη παρέμεινε η ίδια - για καθαρό περιβάλλον και για καθαρά χέρια, μυαλό και καρδιά στην πολιτική.

Κάποτε όλα άρχισαν με το ντοκιμαντέρ "Ανάπνεε" για τη συστηματική έκλυση αερίων με ενώσεις χλωρίου στην παραδουνάβια πόλη Ρούσε, ένας από τους δημιουργούς του οποίου είναι ο πρώην συνάδελφός μας, Βιολέτ Τσέκοφ. Η ταινία αποτυπώνει τη πρώτη στη Βουλγαρία αυθόρμητη διαμαρτυρία των μητέρων από το Ρούσε που βγαίνουν στους δρόμους με τα μωρά στα καροτσάκια.

"Δεν ήταν με σενάριο, ήταν απλώς σύμπτωση", εξηγεί ο Στέφαν Σεντμάκοφ, φίλος του Βιολέτ. Οι δύο είναι μεταξύ των ιδρυτών του πρώτου ανεξάρτητου κινήματος των πολιτών στα τέλη της περιόδου του σοσιαλισμού που έχει την ονομασία "Εκογλκλάσντοστ" ("Οικολογική διαφάνεια") και είναι εμπνευσμένο από τις νέες ιδέες για διαφάνεια και μεταρρύθμιση του Γκορμπατσόφ.

Η ταινία "Ανάπνεε" είναι εντυπωσιακή. Μετά την πρώτη προβολή της στον Οίκο Κινηματογράφου στη Σόφια οι παραβρισκόμενοι ιδρύουν την Κοινωνική Επιτροπή για Οικολογική προστασία της πόλης Ρούσε. Γίνεται τον Μάρτιο του 1988, ενάμιση χρόνο πριν την πτώση του σοσιαλισμού. Τον Απρίλιο του 1989 η Επιτροπή για το Ρούσε μετατρέπεται στο ιδρυμένο σε ένα διαμέρισμα της Σόφιας Ανεξάρτητο Κίνημα "Εκογκλάσνοστ". Το διαμέρισμα είναι του Αλεξάντερ Καρακατσάνοφ, μελλοντικού ηγέτη του Πράσινου κόμματος που είναι η πρώτη πολιτική οργάνωση στη Βουλγαρία μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου.

Επωφελούμενο του Οικολογικού φόρουμ στη Σόφια του Οργανισμού για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη τον Οκτώβριο του 1989, το κίνημα "Εκογλάσνοστ" αρχίζει τη συγκέντρωση υπογραφών στο κέντρο της Σόφιας, κατά των σχεδίων για κατασκευή συμπλέγματος υδροηλεκτρικών σταθμών στο βουνό Ρίλα, για το οποίο πρέπει να γυριστεί το ρεύμα δύο ποταμών που πηγάζουν από το βουνό – του Νέστου και του Στρυμόνα. Στις 3 Νοεμβρίου του 1989 χιλιάδες διαμαρτυρόμενοι διοργανώνουν πορεία έως την Βουλή όπου καταβάλλουν τις συγκεντρωμένες 12 χιλιάδες υπογραφές κατά της κατασκευής του σχεδίου "Ρίλα–Νέστος".

"Τα δύο εντυπωσιακά πράγματα ήταν πως όταν ξεκίνησε η πορεία κάποιος έδωσε την ιδέα και όλοι αρχίσαμε να τραγουδάμε το "Χούμπαβα σι μόγια γκόρο"("Ωραίο είσαι, δάσος μου")", διηγείται ο Στέφαν Σεντμάκοφ. "Την ίδια σχεδόν στιγμή άρχισαν να χτυπούν οι καμπάνες του καθεδρικού ναού του Αγίου Αλεξάντερ Νέφσκι. Και ήταν απίθανο. Ενώ έως ότου περιμέναμε μπροστά στη Βουλή να δεχτούν τις υπόγραφες για πρώτη φορά εμφανίστηκε και το σύνθημα για δημοκρατία".

Πρωτοπόροι του κινήματος των αντιφρονούντων στη Βουλγαρία στα τελευταία χρόνια του σοσιαλισμού, τα μέλη του "Εκογλάσνοστ" παίζουν σε συνέχεια σημαντικό ρόλο στην ίδρυση της πρώτης αντιπολιτευόμενης Ένωσης των Δημοκρατικών Δυνάμεων στα τέλη του 1989. Σχεδόν όλοι οι υποψήφιοι του κινήματος "Εκογλάσνοστ" εκλέγονται βουλευτές στην πρώτη μετακομμουνιστική Μεγάλη Εθνοσυνέλευση. Από το Πράσινο κόμμα που δημιουργείται από το κίνημα "Εκογλάσνοστ" βγαίνει ένας από τους πρωθυπουργούς της μελλοντικής Βουλγαρίας – ο Φίλιπ Ντιμιτρόφ.

Το οικολογικό κίνημα των πολιτών στη Βουλγαρία περνά από διάφορες φάσεις. Μετά την αρχή της δεκαετίας του '90 του περασμένου αιώνα οι οικολογικές εκκλήσεις στην δραστηριότητα των Πράσινων αντικαθίστανται με άλλες σημαντικότερες - για δημοκρατία, ελευθερία και κράτος δικαίου. Δημιουργούνται πολλές οικολογικές οργανώσεις που εργάζονται βάση ευρωπαϊκών προγραμμάτων για την προστασία του περιβάλλοντος. Οι οικολογικές διαμαρτυρίες στους δρόμους σβήνουν. Έως το οικοδομικό αποκορύφωμα στα τουριστικά θέρετρα στις αρχές του νέου αιώνα που προκαλεί κύμα αυθόρμητων διαμαρτυριών των πολιτών, με πρωτοβουλία βασικά της νέας γενιάς. Η υπεράσπιση της αμμουδιάς στην περιοχή Ηρακλή είναι η πρώτη εκδήλωση αυτού του νέου και ισχυρού οικολογικού κινήματος που ενώνεται σε συνασπισμό οργανώσεων των πολιτών με την ονομασία «Για να μείνει φύση στη Βουλγαρία» ο πολιτικός εκφωνητής του οποίου είναι το κόμμα των Πράσινων.

Οι συχνές διαμαρτυρίες των νέων για διάφορες οικολογικές υποθέσεις γίνονται ένδειξη της νέας αφύπνισης της κοινωνίας των πολιτών το 2012-2014 που κατεβάζει δύο κυβερνήσεις και δίνει σαφή δήλωση ότι η κοινωνία θα συνεχίζει να παρακολουθεί και να είναι ο ηθικός διορθωτής της εξουσίας. Το νέο Κόμμα των Πράσινων αγωνίζεται για καθαρό περιβάλλον αλλά και για ηθική στην πολιτική, που είναι εξαιρετικά σημαντική για τους ψηφοφόρους του.

Οι Πράσινοι όμως θεωρούν την πολιτική "βρώμικο" πράγμα.
"Η πολιτική είναι βρώμικο πράγμα επειδή έχουμε αφήσει βασικά τέτοιους ανθρώπους να ασχολούνται μαζί της", λέει ο Μπορισλάφ Σάντοφ. "Δεν αρκεί μόνο να διαμαρτύρεσαι, πρέπει να αλλάξεις τα πράγματα συμμετέχοντας στην πολιτική".

Το παράδοξο είναι ότι οι Πράσινοι δεν έχουν εκλογικές επιτυχίες ενώ ταυτόχρονα από τις διαμαρτυρίες τους και τις δικαστικές υποθέσεις που ξεκινούν μαζί με τον συνασπισμό "Για να μείνει φύση στη Βουλγαρία" κατορθώνουν να επιβάλλουν τροποποιήσεις σε σημαντικούς νόμους και να σταματήσουν σχέδια που απειλούν τη φύση. Μία από τις επιτυχίες τους είναι η ένταξη του 34% του εδάφους της Βουλγαρίας στο ευρωπαϊκό οικολογικό δίκτυο Natura 2000, οι τροποποιήσεις του Νόμου περί των δασών, η απαγόρευση χρήσης κυανιούχων στην εξόρυξη χρυσού, η απαγόρευση καλλιέργειας γενετικά τροποποιημένων οργανισμών, η ενθάρρυνση της ανάπτυξης της βιολογικής γεωργίας, του βιώσιμου εναλλακτικού τουρισμού.

Οι νέοι Πράσινοι στη Βουλγαρία έχουν και την ισχυρή υποστήριξη της ΕΕ και της νομοθεσίας της στον οικολογικό τομέα.

Μετάφραση: Σόφια Μπόντσεβα