Στην Εθνική Πινακοθήκη εγκαινιάστηκε μια ασυνήθιστη έκθεση – με προσωπογραφίες ανθρώπων που στάλθηκαν στο στρατόπεδο συγκέντρωσης «Μπέλενε». Αφορμή για την έκθεση στάθηκε η 25^η επέτειος από την έναρξη των δημοκρατικών αλλαγών. Οι πίνακες ζωγραφίστηκαν κρυφά από τον Πέταρ Μπάιτσεφ – διδάκτορα νομικών επιστημών και ζωγράφο. Εκείνος κλείστηκε στο στρατόπεδο για σχεδόν πέντε χρόνια. Οι άνθρωποι στα πορτραίτα βρέθηκαν στο Μπέλενε για πολιτικούς ή «βιογραφικούς» λόγους. «Σήμερα περισσότερο από ποτέ η ανάμνηση για τα βάσανά τους είναι ζωντανή και δε θα εξαλειφθεί από την ιστορία και από τη μνήμη του έθνους μας. Δε θα το επιτρέψουμε. Εύχομαι καλή επιτυχία στην έκθεση. Ας γίνει η επόμενη ρωγμή στον τοίχο του ψέματος και της λησμονιάς. Ας η αλήθεια είναι πάντα η κοινή αποστολή μας» - δήλωσε κατά τα εγκαίνια της έκθεσης ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Ρόσεν Πλέβνελιεφ.

Η έκθεση διοργανώνεται από το Ινστιτούτο Ερευνών του Κοντινού Παρελθόντος, το οποίο συγκεντρώνει προσωπικές ιστορίες, διηγήσεις, έγγραφα που αφορούν την κομμουνιστική περίοδο. Στα αρχεία του φυλάσσονται πάνω από 10 χιλιάδες σελίδες συνεντεύξεων με ανθρώπους που στάλθηκαν εκείνη την εποχή στα στρατόπεδα συγκέντρωσης και τις φυλακές. «Θέλουμε να διαπιστώσουμε την αλήθεια και να την παραδώσουμε στις νέες γενιές – επεσήμανε ο διευθυντής του Ινστιτούτου, ο καθηγητής Ιβάιλο Ζνεπόλσκι. – Είναι πολύ σημαντικό όταν διηγούμαστε για την περίοδο αυτή, να το κάνουμε και μέσω των ζωών συγκεκριμένων ανθρώπων. Τι συμβαίνει με έναν άνθρωπο όταν η «μηχανή της βίας» τον πατήσει, κόψει τον δρόμο του, καταστρέψει τα σχέδια ζωής του, καταστήσει άχρηστα τα προσόντα, τις γνώσεις, τα ταλέντα που είχε και το πετάξει στα περιθώρια της κοινωνίας; Ο Πέταρ Μπάιτσεφ είναι ένας απ’ εκείνους τους νέους «παρίες», τους οποίους το κομμουνιστικό καθεστώς στέλνει στα στρατόπεδα, τον χωρίζει από την οικογένειά του, του επιβάλλει ζωή σε ανυπόφορες συνθήκες. Ακόμη και μετά την απελευθέρωσή του, δεν του επιτρέπουν να δουλεύει στην ειδικότητά του, να γυρίσει στο σπίτι του. Παρ’ όλα αυτά, εκείνος μας άφησε αυτή την κληρονομιά, πράγμα που δείχνει που είναι άνθρωπος με προσόντα, με θέληση, ο οποίος παραμένει ελεύθερος μέσα στην ψυχή του ακόμη και στο στρατόπεδο συγκέντρωσης.»

«Απ’ αυτό το τεράστιο απρόσωπο πλήθος, που φορούσε γκρίζες φθαρμένες και σχισμένες χλαίνες ή οτιδήποτε άλλο που μπορούσε να βρει,  Ο Πέταρ Μπάιτσεφ επέλεξε μια ομάδα ανθρώπων, οι οποίοι, κατά τη γνώμη του,  είχαν ιδιαίτερη αξία – συνεχίζει ο καθηγητής Ζνεπόλσκι. – Πρόκειται για την πρώην ελίτ της χώρας: βουλευτές, υπουργούς, αρχηγούς της πολιτικής αντιπολίτευσης, των αστικών κομμάτων από πριν από το 1944, στρατηγούς, βιομηχάνους, τραπεζίτες. Εκεί είχε κάποια συνεργία – των ανθρώπων που ήθελαν να μείνουν ελεύθεροι παρά τις ανυπόφορες συνθήκες, στις οποίες είχαν τεθεί. Αυτή είναι η διπλή αξία της κληρονομιάς του –  όχι μόνο μας λέει: μην ξεχνάτε, εγώ κράτησα κατά τα χρόνια του κομμουνισμού τους πίνακες αυτούς, αλλά και μαρτυρά κάτι άλλο - στις δύσκολες αυτές συνθήκες που του είχαν επιβάλει, κατέκτησε χώρο προσωπικής ελευθερίας, ένα πάθος να επικοινωνεί με τους ανθρώπους, να τους ζωγραφίζει. Και να μαρτυρά ότι αυτοί οι άνθρωποι ήταν εκεί και φαίνονταν έτσι.» 

Στα εγκαίνια της έκθεσης παραβρέθηκαν ο γιος και η κόρη του ζωγράφου – οι Ιλίνα και Βεσελίν Μπάιτσεβι.

«Δύσκολα ο πατέρας μας μπορούσε να φανταστεί τη σημερινή μέρα, ζωγραφίζοντας στον ελεύθερο από την εξαντλητική δουλειά χρόνο του σε οτιδήποτε χαρτί που μπορούσε να βρει και στενογραφώντας κάποια γεγονότα της ζωής στο στρατόπεδο – είπε η κα Μπάιτσεβα. Σε ένα από τα τέσσερα χαρτάκια που έστειλε κρυφά, γράφει στη μητέρα μας: κράτησε αυτά τα σημειώματα, μπορεί να τα χρειαστώ μια μέρα. Δεν περίμενε να έρθει αυτή η «μια μέρα», αλλά η ανάγκη παρουσιάστηκε, μια απόδειξη της οποίας αποτελεί αυτή η έκθεση.»

Φωτογραφία: Βενέτα Παβλόβα