Στις 9 Νοεμβρίου του 1942 η Βουλγαρία έχασε έναν από τους αξιόλογους δημιουργούς της βουλγαρικής λογοτεχνίας, τον Γκεόργκι Σταμάτοφ, τον μάστορα των σύντομων αστικών διηγημάτων, ανάμεσα στα οποία "Τα μικρά Σόδομα", οι ήρωες του οποίου πουλάνε τα ιδανικά τους στο όνομα της οικονομικής ευημερίας, και "Παλαντίνι" - για την ακμή και την παρακμή του ταλέντου.

Στις 9 Νοεμβρίου του 2015 σχεδόν κανένας δε θυμάται πια τον Σταμάτοφ. Δημοφιλής στο παρελθόν, σήμερα είναι γνωστός σε στενό κύκλο Βουλγάρων αναγνωστών και οι μαθητές στα βουλγαρικά σχολεία δε μαθαίνουν τα έργα του. Το εξηγεί μια σκέψη ενός άλλου, επίσης όχι καλά γνωστού για το ευρύ κοινό δημιουργού του 20^ου αιώνα, του Ατανάς Ντάλτσεφ: "Κάθε ύφος αποτελεί συμβιβασμό μεταξύ ατομικών και κοινώς αποδεκτών μορφών έκφρασης. Χτισμένο μόνο με βάση τις πρώτες, κινδυνεύει να μείνει απρόσιτο. Περιορισμένο μόνο στις δεύτερες μορφές, είναι πια στερεότυπο και όχι ύφος".

Τέτοια είναι η περίπτωση του Γκεόργκι Σταμάτοφ, ο οποίος δεν χωράει στους κοινώς αποδεκτούς τρόπους έκφρασης και δομή του διηγήματος. Βγαίνει εκτός των ορίων του κοινώς αποδεκτού με την καυστική γλώσσα του και την ειρωνεία για τα ανθρώπινα ελαττώματα, γεμάτη απαισιοδοξία. Γεννήθηκε στη Μολδαβία στις 25 Μαΐου του 1869 σε οικογένεια βουλγαρικής καταγωγής, και ήρθε στη Βουλγαρία το 1882. Ιδιαίτερη είναι η μορφή του κειμένου του – σχεδόν κάθε πρόταση γράφεται σε νέα γραμμή και μ’ αυτόν τον τρόπο ο συγγραφέας προσδίδει επιπρόσθετη δυναμική στη δράση. Η φράση του είναι σφιχτή, αφοριστική, ελεύθερη από το περιττό.

Τα διηγήματά του είναι γεμάτα ψυχολογισμό. Ανοιχτά και ειλικρινά, αλλά με τη χαρακτηριστική του ειρωνεία εκφράζει τη στάση του απέναντι στον γύρω κόσμο. "Έλεγε τα αληθινά ονόματα των πραγμάτων και των προσώπων. Αυτή η αρετή τον έκανε επικίνδυνο και ανεπιθύμητο συνομιλητή σ’ εκείνους, στους οποίους δεν είχε τι ωραίο να τους πει", προσθέτει μια πινελιά στο πορτραίτο του Γκεόργκι Σταμάτοφ ο κριτικός λογοτεχνίας και σύγχρονός του, Ιβάν Μέσεκοφ.

Οι σύγχρονοί του τον περιγράφουν ως συγγραφέα, στον οποίο κανένας συντάκτης ή κριτικός δεν μπορεί να του υπαγορεύει ούτε υποθέσεις, ούτε μοτίβα ούτε να κάνει διορθώσεις στα κείμενά του.

Τα έργα του Σταμάτοφ επηρεάζονται πολύ από την προσωπική ζωή του. Είναι απόφοιτος στρατιωτικής σχολής και υπηρετεί ως αξιωματικός και στη συνέχεια σπουδάζει νομικά και δουλεύει ως δικαστής. Πολλά από τα θέματα των διηγημάτων του έχουν άμεση σχέση μ’ αυτές τις δύο σφαίρες της ζωής του.

Για την εργασία του ως δικαστή και για την προσωπικότητα του συγγραφέα αντλούμε πληροφορίες από τις αναμνήσεις του συγγραφέα Βλαντιμίρ Πολιάνοφ, που φυλάσσονται στο Χρυσό Αρχείο της Βουλγαρικής Εθνικής Ραδιοφωνίας: "Δολοφονία διαπράχθηκε στην πόλη. Ο δολοφόνος συλλήφθηκε και θα αντιμετωπίσει τη Δικαιοσύνη. Ο δικαστής είναι ο Γκεόργκι Σταμάτοφ. Πριν από την έναρξη της δίκης, παίρνει σημείωμα. Του γράφει εκείνος, του οποίου οι άνθρωποι διέπραξαν το έγκλημα και στα χέρια του οποίου είναι η πόλη. Η διαταγή του προς τον δικαστή είναι να σκεπάσει και να τερματίσει τη δίκη. Την επόμενη μέρα στην κατάμεστη δικαστική αίθουσα ο Σταμάτοφ δε διστάζει και διαβάζει εις επήκοον όλων την προειδοποίηση που έλαβε και δίνει αρχή στη δίκη, έστω και με απειλή για τη ζωή του".

Άλλο βασικό θέμα στα έργα του Γκεόργκι Σταμάτοφ είναι οι σχέσεις μεταξύ του άνδρα και της γυναίκας υπό το πρίσμα των απογοητεύσεων στην προσωπική ζωή του συγγραφέα. Δέχεται δραματικά τον χωρισμό με την σύζυγό του, Βέρα, η οποία τον εγκαταλείπει για να ζει μαζί με τον Βούλγαρο πολιτικό και κοινωνικό παράγοντα Γιάνκο Σακάζοφ. Η μόνη κόρη του, Ντόσια αυτοκτονεί και ο Σταμάτοφ κρατάει πάντα ένα πορτραίτο της στο τραπέζι του. Έτσι περνάει μια γεμάτη δραματικότητα προσωπική ζωή, που έμπνευσε αξιοσημείωτες σελίδες της βουλγαρικής λογοτεχνίας.

Μετάφραση: Ντενίτσα Σοκόλοβα