Αν και σχετικά μικρή, η πόλη Μπάνσκο βρίσκεται μεταξύ των παραδοσιακών οικισμών στη Βουλγαρία, που συνέβαλαν σημαντικά στην πολιτιστική και πνευματική πρόοδο της χώρας. Και σήμερα τα πλακόστρωτα δρομάκια και τα διατηρημένα παλιά σπίτια μαρτυρούν για την επιχειρηματικότητα και τον πατριωτισμό των κάποτε κατοίκων του Μπάνσκο. Επίσης και για την αίσθησή τους για την ομορφιά.

"Αν μιλήσουμε για την εμφάνιση του Μπάνσκο, μέχρι πρόσφατα πιστευόταν ότι ιδρύθηκε κατά τον 14ο αιώνα ως αντίσταση κατά των Οθωμανών κατακτητών. Η πρώτη γραπτή μαρτυρία είναι από το 1567 - στο τουρκικό μητρώο των κτηνοτρόφων. Και εκεί αναφέρεται то Μπάνσκο για πρώτη φορά ως οικισμός εξ ολοκλήρου με χριστιανικό πληθυσμό στην κοιλάδα του Ραζλόγκ", έτσι αρχίζει την αφήγησή της για την ιστορία της πόλης η Σβετλα Μπαριάκοβα, διευθύντρια του Μουσείου του Μπάνσκο. Αλλά η αρχαιολογικές ανασκαφές στην περιοχή αυτή, όπως σημειώνει η ίδια αποκαλύπτουν οικισμούς από διάφορες εποχές, αρχίζοντας από την Εποχή του Χαλκού, του Σιδήρου, την αρχαιότητας, του Μεσαίωνα, κ.λπ.

"Το μουσείο αποτελείται από οκτώ αξιοθέατα που παρουσιάζουν το παρελθόν του Μπάνσκο, την πλούσια πολιτιστική και ιστορική κληρονομιά και διακεκριμένες προσωπικότητες που γεννήθηκαν εδώ", αναφέρει η κα Μπαριάκοβα. "Το Μπάνσκο είναι μεταξύ των οικισμών, γενέτειρα εξαιρετικών προσώπων, ιδίως κατά την περίοδο της Αναγέννησης. Θα ήθελα να παραθέσω τα λόγια του καθηγητή Ηλία Κόνεφ, διαπρεπή ιστορικόυ λογοτεχνίας στη Βουλγαρία. Ο ίδιος λέει ότι το Μπάνσκο είναι ο μοναδικός οικισμός στη Βουλγαρία κατά τη διάρκεια των τριών τελευταίων αιώνων - 18ου, 19ου και 20ου που δίνει από μια μεγάλη προσωπικότητα. Το 18ο αιώνα εδώ γεννιέται ο Παΐσιος του Χιλανδαρίου, το 19ο – ο Νεόφυτος Ρίλσκι και το 20ο αιώνα - ο μεγάλος ποιητής Νικόλα Βαπτσάροφ".

"Με την "Σλάβοβουλγαρική ιστορία" γραμμένη στο Άγιο Όρος ο μοναχός Παΐσιος θέτει την αρχή της Βουλγαρικής Αναγέννησης στα χρόνια της Τουρκοκρατίας", εξηγεί η  Σβετλα Μπαριάκοβα. "Μιλώντας για το ένδοξο παρελθόν του κράτους μας, εμπνέει αυτοπεποίθηση στους προγόνους μας για την εθνική αυτοσυνείδηση. Ο μοναχός Νεόφυτος Ρίλσκι έχει ειδιαίτερη συμβολή στην ανάπτυξη της βουλγαρικής παιδείας τον 19ο αιώνα. Ενώ τα έργα του ταλαντούχου και αγαπημένου ποιητή Νικόλα Βαπτσάροφ, ο οποίος δολοφονήθηκε στα χρόνια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, έχει μεταφραστεί σε περισσότερες από 90 γλώσσες, συμπεριλαμβανομένης και της ελληνικής γλώσσας. Είναι ο μοναδικός Βούλγαρος, που τιμήθηκε με το Διεθνές Βραβείο Ειρήνης".

"Το Μπάνσκο είναι μοναδικό με τους ανθρώπους που εδώ, στους πρόποδες του όρους Πιρίν, πάντα αναζητούν την νέα τάση το ανέφικτο", αφηγείται η κα Μπαριάκοβα. "Και επειδή η γη γύρω του δεν είναι πολύ εύφορη, η κύρια ασχολία εδώ ήταν οι βιοτεχνίες και οι εμπορευματικές μεταφορές επ' αμοιβή. Οι άνθρωποι μετέφεραν εμπορεύματα από το Αιγαίο, διασχίζοντας τα βουνά μέχρι την Κεντρική και την Δυτική Ευρώπη. Με τα χρόνια πολλές οικογένειες έγιναν πλούσιες, ανοίγοντας δικά τους εμπορικά γραφεία. Και τον 18ο αιώνα εδώ ήδη υπάρχουν οικονομικά ισχυρές οικογένειες. Ισχυρές στο βαθμό που ο Χατζή Βάλτσο, για παράδειγμα, ο οποίος είναι αδελφός του Παΐσιου του Χιλανδαρίου, με δικά του χρήματα κατασκευάζει ολόκληρη την ανατολική πτέρυγα της Μονής Χιλανδαρίου και τη νότια πτέρυγα της Μονής Ζογράφου, την οποία εξακολουθεί να ονομάζεται μαχαλάς Μπάνσκα. Επίσης, έχτιζε γέφυρες κατά μήκος των χερσαίων διαδρόμων, που αναπτύχθηκαν από την Νότια Βαλκανική χερσόνησο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μέχρι την Κεντρική Ευρώπη, επίσης πανδοχεία, όπου μπορούσαν να διανυχτερεύσουν οι έμποροι. Έδινε χρήματα για εκκλησίες, μοναστήρια, για κάθε τι που συνδέεται με το βουλγαρικό πνεύμα. Οι άνθρωποι στη εποχή μας, θα μπορούσαν να ακολουθήσουν το παράδειγμα των κτητόρων από την περίοδο Αναγέννησης".

Σήμερα για την βουλγαρική Αναγέννηση στο Μπάνσκο μιλά το Πνευματικό και Ιστορικό Κέντρο "Άγιος Παϊσιος Χιλανδαρίου". Είναι χτισμένο στη θέση όπου ήταν το πατρικό σπίτι του Παϊσίου και των δύο αδελφών του, Λαυρέντιου, ηγούμενου της Μονής Χιλανδαρίου και του Χατζή Βάλτσο. Εκεί υπάρχει αντίγραφο του κελιού του Παϊσίου, το πρωτότυπο του οποίου βρίσκεται στην Μονή Χιλανδαρίου, καθώς και αποκατάσταση του παρεκκλησιού του Άγιου Ιωάννη της Ρίλας στο οποίο ο μοναχός επικοινωνούσε με τον Θεό. Το κέντρο διαθέτει μια αίθουσα για προσωρινές εκθέσεις, συνέδρια, προβολές ταινιών, διαδραστικά παιχνίδια για παιδιά.

Ανάμεσα στα εντυπωσιακά μνημεία της πόλης είναι το πατρικό σπίτι του Νεόφυτου Ρίλσκι, που λειτουργεί σήμερα ως μουσείο με εκτεταμένη συλλογή γραμμάτων, φωτογραφιών, βιβλίων. Πολύ καλά οχυρωμένο, με χοντρούς πέτρινους τοίχους και καταφύγια είναι το σπίτι Βελιάνοβα. Είναι πολύ όμορφο ζωγραφισμένο εξωτερικά και εσωτερικά με εξαιρετικές τοιχογραφίες από τον ιδιοκτήτη του Βελιάν Όγκνεφ. Έργα της ξακουστής καλλιτεχνικής σχολής Μπάνσκο μπορεί να δει κανείς στο κτίριο του πρώην μετοχιού της Ρίλας. Δύο ιστορικές και εθνογραφικές συλλογές – στο Μπάνσκο και στην κοντινή πόλη Ντομπρίνιστε, είναι αφιερωμένες στο παρελθόν και τον τρόπο ζωής των ανθρώπων σ' αυτή την περιοχή της Βουλγαρίας. Φυσικά, έκτος από το μουσείο υπάρχουν και άλλα αξιοθέατα. Αρκεί να μπείτε σε στενό δρομάκι της παλιάς πόλης για ζήσετε τη γοητεία του παρελθόντος.

Και κάτι άλλο. Πρόσφατα, στην απονομή των Βαλκανικών βραβείων για τουριστική βιομηχανία, ο σχετικά μικρός δήμος του Μπάνσκο, με περίπου 13.000 κατοίκους, που κηρύχθηκε και χειμερινή πρωτεύουσα των Βαλκανίων, έλαβε το βραβείο για καλύτερο προορισμό φεστιβάλ. Πάνω από 50 είναι οι εκδηλώσεις στο πολιτιστικό ημερολόγιο του δήμου. Μεταξύ αυτών είναι το Φεστιβάλ τζαζ μουσικής, της βαλκανικής μουσικής, Bansko Film Fest, "La Boheme", Bansko Beat, Φεστιβάλ μπαλέτου...

Μετάφραση: Πένκα Βέλεβα