Την 1η Φεβρουαρίου, από το 2011, τιμούμε τα θύματα του κομμουνιστικού καθεστώτος. Η ημερομηνία αυτή δεν επιλέχθηκε τυχαία - την 1η Φεβρουαρίου του 1945 το, αποκαλούμενο, Λαϊκό Δικαστήριο, μετά την εγκαθίδρυση του κομμουνιστικού καθεστώτος στη Βουλγαρία, σημάδεψε την ιστορία μας με την πιο μαζική θανατική καταδίκη πολιτικών προσώπων.

Σε θάνατο καταδικάστηκαν μέλη του κοινοβουλίου, πρωθυπουργοί και υπουργοί, οι τρεις αντιβασιλείς του ανήλικου βασιλιά Συμεών Β', εκδότες και αρθρογράφοι εφημερίδων, στρατηγοί και συνταγματάρχες. Μέρος αυτού του σκοταδιστικού παρελθόντος της Βουλγαρίας, είναι η κατασταλτική μηχανή της Κρατικής Ασφάλειας (DS), με τη μελέτη και κατανόηση των αρχείων της οποίας, 26 χρόνια μετά την έναρξη της μεταπολίτευσης, βρισκόμαστε ακόμα στην αρχή. Μεταξύ των πρωτοπόρων σε αυτή την περίπλοκη και μακροχρόνια διαδικασία, είναι η δημοσιογράφος Μαρία Ντερμεντζίεβα και ο ιστορικός Μομτσίλ Μετόντιεφ. Πρόσφατα κυκλοφόρησε το βιβλίο "DS - κληρονομικά πλεονεκτήματα", μια έρευνα των επαγγελματικών βιογραφιών των κορυφαίων αξιωματικών της υπηρεσίας.

Η συνάδλεφός μας, Βέσελα Βλάντκοβα συνομίλησε με τους συγγραφείς σχετικά με τα συμπεράσματα τους μετά από τις τετραετείς τους έρευνες.

Σήμερα το θέμα του ρόλου της Κρατικής Ασφάλειας δεν βρίσκεται στο επίκεντρο της προσοχής του κοινού, αν και οι αποτυχίες της Βουλγαρίας συχνά εξηγούνται με τις παλιές εξαρτήσεις και διασυνδέσεις του κομμουνιστικού καθεστώτος. Οι επαγγελματικές βιογραφίες 47 ηγετικών αξιωματούχων του συστήματος της Κρατικής Ασφάλειας είναι η βάση για την ανασυγκρότηση του τρόπου με τον οποίο λειτουργούσαν οι υπηρεσίες στα χρόνια του κομμουνισμού και της μεταπολίτευσης. Αυτό το έργο, γραμμένο σε απλή γλώσσα, έρχεται 26 χρόνια μετά τις αλλαγές. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι είναι πολύ αργά στις βουλγαρικές συνθήκες, εξηγεί η Μαρία Ντερμεντζίεβα.

"Δεδομένου ότι τα αρχεία άνοιξαν στη Βουλγαρία 17 χρόνια μετά τις αλλαγές, αυτό δεν αποτελεί έκπληξη. Το Βουλγαρικό Σοσιαλιστικό Κόμμα, δηλαδή το μετονομασμένο Κομμουνιστικό κόμμα, κέρδισε τις πρώτες δημοκρατικές εκλογές, η ενέργεια της κοινωνίας φάνηκε να στρέφεται περισσότερα προς την εκλογική διαδικασία, ενώ η πολιτική πρωτοβουλία σε ό,τι αφορά στο άνοιγμα των αρχείων της ΚΑ παρέμεινε στους κομμουνιστές. Δεν είχαν κανένα συμφέρον να το κάνουν, αλλά κατάφεραν να επιβάλουν ένα σωρό μύθους σχετικά με την ΚΑ, ότι οι αξιωματικοί της εργάστηκαν για την εθνική ασφάλεια, ότι ήταν πατριώτες, μύθοι οι οποίοι έχουν κλονιστεί μετά την έναρξη της σοβαρής μελέτη των αρχείων αυτών".

Ο ιστορικός Μομτσίλ Μετόντιεφ γυρνά πιο πίσω στην ιστορία, αναζητώντας μια εξήγηση για το γεγονός ότι η Βουλγαρία δεν ξεκίνησε τη μετάβαση στη δημοκρατία με το άνοιγμα, μελέτη και κατανόηση του κατασταλτικού μηχανισμού της ΚΑ.

"Αν υπάρχει κάτι με το οποίο με κάνει να αισθάνομαι περήφανος η μεταπολίτευση, είναι ότι δεν υπάρχουν άλλες εθνικές συγκρούσεις. Στο τέλος της δεκαετίας του '80 πραγματοποιήθηκε η βίαιη μετονομασία των Τούρκων βουλγαρικής καταγωγής. Το 1990, οι εθνοτικές εντάσεις ήταν πολύ έντονες και οι δυτικοί παρατηρητές περίμεναν να συμβεί κι εδώ τα όσα συνέβησαν στην Γιουγκοσλαβία. Σε αντίθεση με άλλες χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, η Βουλγαρία έπρεπε να λύσει ένα άλλο ερώτημα. Στην ιεραρχία των πραγμάτων, το άνοιγμα των αρχείων της ΚΑ παρέμεινε στη δεύτερη θέση, ακόμα και για τους τότε ηγέτες της αντικομουνιστικής αντιπολίτευσης. Αν άνοιγαν τα αρχεία αυτά το 1990, η ιστορία της Βουλγαρίας θα ήταν διαφορετική, απλά και μόνο επειδή η σημερινή ελίτ, η οποία συνδέεται με το παλιό κατεστημένο και συνεχίζει να διαμορφώνει και να επηρεάζει την κοινή γνώμη, θα ήταν πολύ δύσκολο να οργανωθεί και να επιβληθεί".

Ο Μομτσίλ Μετόντιεφ υποστηρίζει, ότι η Βουλγαρία διαφέρει ελάχιστα από τις άλλες πρώην κομμουνιστικές χώρες, σε ό,τι αφορά στην ωριμότητα της κοινωνίας. Αλλά αυτό δεν οδήγησε στην κατανόηση του πρόσφατου παρελθόντος. Επιπλέον, η καθυστέρηση στο άνοιγμα των αρχείων επέτρεψε την διατήρηση των παλαιών εξαρτήσεων της ΚΑ και έτσι η Βουλγαρία σχεδόν έχασε σημαντικά χρόνια για την εδραίωση των δημοκρατικών αξιών. Στην θέση τους εδραιώθηκε η αδιαφορία.

"Αυτό είναι το ισχυρότερο χαρακτηριστικό της ΚΑ", ισχυρίζεται ο ιστορικός. "Μια από τις θέσεις που έχουμε αναπτύξει είναι ότι αυτή η αδιαφορία, μετά το 1990, επεκτάθηκε σε άλλους τομείς της κοινωνίας, στους οποίους οι πρώην αξιωματικοί της Κρατικής Ασφάλειας ήταν σε θέση να ασκήσουν επιρροή, ακόμα και στον τομέα των ιδιωτικών επιχειρήσεων. Στη Βουλγαρία υπάρχει ένταση μεταξύ των συνδεδεμένων ελίτ που δημιουργήθηκαν κατά τη διάρκεια των 25 αυτών ετών, και της κανονικής μεσαίας τάξης που έχει δημιούργησε τη ζωή της με τις δικές της προσπάθειες".

Μετά το κλείσιμο της ΚΑ, μετά τις πολιτικές αλλαγές, οι απολυθέντες υπάλληλοι, στην συντριπτική τους πλειοψηφία, αρχίζουν να συμμετάσχουν σε ιδιωτικές επιχειρήσεις, διατηρώντας όλες τις προηγούμενες επαφές τους. Και δεδομένου ότι, εδώ και πολλά χρόνια, τα αρχεία δεν ανοίγουν, οι σύνδεσμοι έχουν επεκταθεί σε όλους τους τομείς της κοινωνίας, δημιουργώντας μια παρασιτική πολιτική και οικονομική ελίτ.

"Ένα παράδειγμα είναι η αναβολή της ιδιωτικοποίησης μέχρι το τέλος της δεκαετίας του '90, όταν αυτή η ελίτ κατάφερε να συσσωρεύσει πλούτο και δύναμη", ισχυρίζεται ο Μομτσίλ Μετόντιεφ. Η Μαρία Ντερματζίεβα προσθέτει ότι αυτές οι διασυνδέσεις είναι παρασκηνιακές και φρουρούνται με ζήλο από τις σύγχρονες υπηρεσίες, μετά τις πολιτικές αλλαγές. Δημιουργήθηκε μια συμβίωση μεταξύ ιδιωτικών επιχειρήσεων και κρατικών δομών. Οι δεσμοί αυτοί, οι οποίοι δεν είναι δημόσιοι ακριβώς λόγω των κλειστών αρχείων, δημιούργησαν στον απλό πολίτη την εντύπωση την εντύπωση ότι δεν μπορεί να τα καταφέρει για τον απλούστατο λόγο ότι δεν είναι ένας από αυτούς».

Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η Μαρία Ντερμετζίεβα και ο Μομτσίλ Μετόντιεφ έχουν ονομάσει το βιβλίο τους "Κληρονομικά πλεονεκτήματα".

Μετάφραση: Σταύρος Βανιώτης