Η Κρατική Ασφάλεια της σοσιαλιστικής Βουλγαρίας προσπαθούσε να υποτάξει στους στόχους της προπαγάνδας της όλους τους τομείς της ζωής, συμπεριλαμβανομένου και της μουσικής τέχνης, την οποία ήθελαν να μετατρέψουν σε εργαλείο ιδεολογικού αγώνα. Η Επιτροπή για την Αποκάλυψη των Φακέλων της Κρατικής Ασφάλειας είναι ανεξάρτητος κρατικός οργανισμός που δημιουργήθηκε το 2006 και μεταξύ των δραστηριοτήτων της είναι η πρόσφατη έκδοση της συλλογής «Η Κρατική Ασφάλεια και η βουλγάρικη μουσική τέχνη (1944-1991)».

«Το 1967 ιδρύθηκε το Έκτο Τμήμα της Κρατικής Ασφάλειας που στόχο είχε την καταστολή των αντιδραστικών στοιχείων», λέει η Αικατερίνα Μπόντσεβα, μέλος της Επιτροπής. – «Το πρότυπο ήταν το Πέμπτο τμήμα της KGB που συμμόρφωνε όσους ασκούσαν κριτική στην εξουσία. Η Εθνική Ασφάλεια ήθελε να καταστρέψει τις αστικές παραδόσεις στη χώρα μας και να δημιουργήσει σοσιαλιστική επιστήμη και τέχνη. Πώς είναι όμως αυτό δυνατό μόνο με συνθήματα και κομματικά έπη; Ίσως γι’ αυτό η μουσική μας τέχνη κατάφερε να επιβιώσει. Η αντίδραση των καλλιτεχνών αποτελούταν από άρνηση να εκτελέσουν, για παράδειγμα, έργα όπερας που δεν ανέπτυσσαν τις ικανότητές τους, κι ας ήταν Βούλγαροι οι δημιουργοί τους, ή από την προσπάθεια να περάσουν στο ρεπερτόριό τους δυτική μουσική από τον θεωρούμενο τότε ελεύθερο κόσμο.»

Στη συλλογή δεν υπάρχουν διηγήματα για στρατόπεδα και βασανισμούς. Στο επίκεντρο είναι οι μηχανισμοί παρακολούθησης και υποταγής του Πνεύματος.

«Οι απαγορεύσεις επηρέαζαν την προσωπικότητα των καλλιτεχνών και την μοίρα τους», λέει ακόμα η Αικατερίνα Μπόντσεβα. –«Το βασικό κριτήριο για να είσαι καλλιτέχνης στη σοσιαλιστική Βουλγαρία ήταν κατά βάση πολιτικό. Για παράδειγμα η Όπερα της Σόφιας, που αποτελούταν από 280 άτομα, έπρεπε να συμμετάσχει σ’ ένα διεθνές φεστιβάλ στο Βέλγιο, αλλά από την Κρατική Ασφάλεια αποφάσισαν να απαγορέψουν την έξοδο από τη χώρα σε 16 άτομα που χαρακτηρίστηκαν «αφερέγγυοι», ενώ η συμπεριφορά των υπολοίπων παρακολουθούταν από 17 πρώην και νυν πράκτορες και 30 πληροφοριοδότες που τότε ταξίδευαν ελεύθερα και δωρεάν, ενώ σήμερα παίρνουν ανενόχλητοι τις συντάξεις τους.»

Στις λίστες των αρχείων της Κρατικής Ασφάλειας φιγουράρουν τα ονόματα 80 δημοφιλών καλλιτεχνών, αλλά ο νόμος δεν επιτρέπει να αναφερθούν. Τα έγγραφα αποκαλύπτουν τη σκληρότητα των δήμιων των χαρισμάτων και της ελεύθερης σκέψης, που μάχονταν κατά της «δυτικοποίησης» και του «εκδημοκρατισμού». Ευτυχώς όμως δεν παραδίδονταν όλοι και υπάρχουν αρκετά παραδείγματα ταλαντούχων ανθρώπων που κατάφεραν να διαφυλάξουν το προσωπικό τους ύφος.

«Σήμερα, 27 χρόνια μετά την αλλαγή του καθεστώτος, η κοινωνία λαμβάνει το δικαίωμα να μάθει και να παίρνει ενημερωμένες αποφάσεις», καταλήγει η κυρία Μπόντσεβα. – «Η Επιτροπή εργάζεται εδώ και 10 χρόνια για την άρση του απόρρητου των φακέλων της Κρατικής Ασφάλειας, αλλά δεν υπάρχει ούτε αρκετή πολιτική θέληση, ούτε πίεση από την πλευρά των πολιτών. Μπορούμε μόνο να ελπίζουμε πως δεν είναι μακριά ο καιρός που θα επέλθει η κάθαρση.»

Μετάφραση: Αγάπη Γιορντανόβα