Ως τις 9 Φεβρουαρίου στην Εθνική Πινακοθήκη «Κβαντράτ 500» παρουσιάζονται κάποια όχι ιδιαίτερα γνωστά έργα της βουλγάρας ζωγράφου Λίκα Γιάνκο (1928-2001). Παράλληλα οι φίλοι της τέχνης μπορούν να βρουν εκεί το πολυτελές άλμπουμ με τα έργα της ζωγράφου το οποίο έχει επιμεληθεί ο κριτικός τέχνης Κρασιμίρ Ηλίεβ.

Η Λίκα Γιάνκο γεννήθηκε στην Σόφια από μητέρα Βουλγάρα. Ο πατέρας της ήταν Αλβανός και υπήρξε πρόεδρος των Αλβανικών Πολιτιστικών Συλλόγων στην Βουλγαρία. Τελείωσε το Γαλλικό Κολέγιο και σπούδασε στην Ακαδημία Καλών Τεχνών όντας μαθήτρια του Ντέτσκο Ουζούνοβ και του Ηλία Πετρόβ. Δεν πήρε ποτέ δίπλωμα αλλά η δουλειά της αναγνωρίστηκε την δεκαετία του ’70. Στην ζωή της έκανε 7 εκθέσεις και χάρισε στην Αστική Πινακοθήκη της Σόφιας 82 έργα της. Στην Βάρνα διεξάγεται διαγωνισμός με το όνομά της.

Στα τέλη του 2019 δυο γκαλερί, η «Λοράν» και η «Κοντράστ», τις οποίες διευθύνει ο Λαβρέν Πετρόβ, εγγονός του μεγάλου βούλγαρου ζωγράφου Τσάνκο Λαβρένοβ, παρουσίασαν 70 άγνωστα έργα τα οποία εκπροσωπούν όλες τις δημιουργικές περιόδους της Γιάνκο μεταξύ του 1957 και του 1997. Για την ζωγράφο έχει εκδοθεί στο παρελθόν μονογραφία του καθηγητή Ντιμίταρ Αβράμοβ.

«Η μελέτη του καθηγητή Αβράμοβ είναι σημαντική αλλά δεν ταχτοποιεί τα έργα της Λίκα Γιάνκο χρονολογικά και έτσι δεν φαίνεται η δημιουργική της εξέλιξη, λέει ο Κρασιμίρ Ηλίεβ. Όσο περισσότερο γράφεται για έναν καλλιτέχνη τόσο περισσότερες είναι οι οπτικές γωνίες από τις οποίες ο λάτρης της τέχνης μπορεί να κοιτάξει το έργο του. Ο καθηγητής Αβράμοβ γνώριζε προσωπικά την ζωγράφο παρ’ όλα αυτά στο βιβλίο του υπάρχουν κάποια πραγματολογικά λάθη. Όταν δούμε τα πραγματικά γεγονότα (όπως η χρονιά που η Γιάνκο μπήκε στην Ακαδημία) φωτίζονται διαφορετικά κάποιες πτυχές από την ζωή της».

Το πραγματικό όνομα της ζωγράφου ήταν Ευαγγελία Γκράμποβα και η αλβανική της καταγωγή την έκανε να υπερασπίζεται την διαφορετικότητα και την ανεξαρτησία της. Ο Κρασιμίρ Ηλίεβ μελετά το έργο της πάνω από 10 χρόνια και συμπεριέλαβε έργα της στην έκθεση «Μορφές αντίστασης» την οποία διοργάνωσε το 2016 παρουσιάζοντας καλλιτέχνες που αντιδρούσαν στα αισθητικά κριτήρια τα οποία επέβαλε το ολοκληρωτικό καθεστώς στην Βουλγαρία το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα.

Μέχρι την δεκαετία του ’60 η Γιάνκο ζωγράφιζε ότι έβλεπε. Οι πίνακές της αναπαριστούσαν κυρίως τοπία από την Ροδόπη και την Μαύρη θάλασσα. Αλλά το 1964 άρχισε να ζωγραφίζει αφηρημένα, με πολλά χρώματα και χρησιμοποιώντας διάφορα αντικείμενα όπως ελατήρια, βίδες κ.ά. Σαν μαθήτρια στο Γαλλικό κολέγιο είχε την δυνατότητα να παρακολουθεί μέσω των βιβλίων της βιβλιοθήκης της Σχολής τα καλλιτεχνικά δρώμενα στην Ευρώπη και την Αμερική και εμπνεύστηκε για τους αυτοσχεδιασμούς της.

«Μέχρι το 1967, όταν έκανε την πρώτη της έκθεση, ήταν ακόμα σε έντονη αναζήτηση, λέει ο κύριος Ηλίεβ. 7 ημέρες μετά τα εγκαίνια οι αρχές κατέβασαν τους πίνακές της και αυτό σαν να έδωσε στην ζωγράφο «το πράσινο φως» για να εγκαταλείψει κάθε κανόνα και επιρροή. Ο δρόμος της την οδήγησε πέρα από το ορατό και άρχισε να χρησιμοποιεί περισσότερο την φαντασία της. Οι Βούλγαροι ζωγράφοι μάθαιναν ότι ο καμβάς πρέπει να γεμίζει όλος και δεν πρέπει να μένουν λευκά κενά, η Γιάνκο έκανε το αντίθετο – χρησιμοποιούσε λευκό γύψο και από πάνω έφτιαχνε κολλάζ με  πέτρες, γυαλιά, χάντρες και κοχύλια. Άφησε το πινέλο και άρχισε να χρησιμοποιεί σκοινί για τα περιγράμματα αλλά και για να γράψει το όνομά της. Αυτό σαν να συμβολίζει το ότι δεν επέτρεψε να την δεσμεύσει ο καταναγκασμός. Έχοντας κόψει το σκοινί και αισθανόμενη ελεύθερη άρχισε να περνά στα έργα της τις ιδέες της για την δημιουργία του κόσμου, για την θεϊκή φύση των συναισθημάτων και των σκέψεων, για πράγματα αόρατα κι όμως αισθητά».

Φωτογραφίες: Κρασιμίρ Ιλίεφ, wikipedia.org, sofia-art-galleries.com

Επιμέλεια και Μετάφραση: Αγάπη Γιορντανόβα