Η Βουλγαρία βρίσκεται σε μια από τις τελευταίες θέσεις στην κατάταξη για τον Δείκτη Γραμματισμού στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης για το 2021. Η χώρα μας κατατάσσεται στην 30η θέση από τις 35 ευρωπαϊκές χώρες και βρίσκεται στην ίδια ομάδα με την Ελλάδα (27), τη Ρουμανία (28), τη Σερβία (29), την Τουρκία (31) και το Μαυροβούνιο (32). Η κατάταξη ετοιμάζεται από την Πρωτοβουλία Ευρωπαϊκών Πολιτικών (EuPI) του Ινστιτούτου «Ανοιχτή Κοινωνία» - Σόφια και αξιολογεί την πιθανή ανθεκτικότητα στη διάδοση ψεύτικων ειδήσεων, χρησιμοποιώντας δείκτες ελευθερίας των ΜΜΕ, εκπαίδευσης και εμπιστοσύνης μεταξύ των ανθρώπων.

Σύμφωνα με τους αναλυτές, η θέση της Βουλγαρίας είναι αποτέλεσμα των χαμηλών επιπέδων αλφαβητισμού που εμφανίζονται στις έρευνες PISA, των κακών εκτιμήσεων για την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης στις διεθνείς κατατάξεις του Freedom House και των «Δημοσιογράφων χωρίς σύνορα» και της χαμηλής εμπιστοσύνης μεταξύ των ανθρώπων. Η χώρα μας επιτυγχάνει σχετικά καλύτερες επιδόσεις στους δείκτες του μεριδίου του πληθυσμού με τριτοβάθμια εκπαίδευση και την ηλεκτρονική συμμετοχή των πολιτών στην κυβέρνηση.

«Στον δείκτη που ετοιμάσαμε, συμπεριλαμβάνουμε ορισμένες συστάσεις, μεταξύ των οποίων είναι να επικεντρωθεί στην εκπαίδευση» εξηγεί ο δημιουργός της μελέτης Μαρίν Λεσένσκι σε συνέντευξη για το πρόγραμμα Χρίστο Μπότεφ της ΒΕΡ. «Η εκπαίδευση δεν μπορεί να λύσει όλα τα προβλήματα, αλλά μπορεί να βοηθήσει στις περισσότερες περιπτώσεις. Στη Φινλανδία, η οποία για άλλη μια φορά κατατάσσεται πρώτη στον δείκτη γραμματισμού στα μέσα, υπάρχει ένα πρόγραμμα για την αντιμετώπιση ψεύτικων ειδήσεων, που ξεκινάει από το νηπιαγωγείο.»

Τόσο τα μέσα ενημέρωσης όσο και η πολιτική κουλτούρα είναι μια ικανότητα που καλλιεργείται για χρόνια. «Όταν έχουμε ανθρώπους που ξέρουν να είναι κριτικοί, που μαθαίνουν και μπορούν να επικοινωνούν με πολιτισμένο τρόπο, τότε τα πράγματα θα είναι καλύτερα», εξηγεί ο ερευνητής και τονίζει ότι η αναβάθμιση των μέσων ενημέρωσης και της πολιτικής κουλτούρας στη χώρα μας εξακολουθεί να είναι κυρίως μια προσπάθεια μεμονωμένων οργανισμών παρά ολόκληρου του συστήματος.»

Μία από τις βασικές προϋποθέσεις για να είναι μια κοινωνία «εμβολιασμένη» κατά της διάδοσης ψεύτικων ειδήσεων είναι η εμπιστοσύνη στους ανθρώπους με τους οποίους επικοινωνούμε.

«Στη Βουλγαρία έχουμε χαμηλά αποτελέσματα και σε αυτόν τον δείκτη. Δεν εμπιστευόμαστε άτομα που γνωρίζουμε άμεσα. Η έλλειψη βασικής εμπιστοσύνης είναι ένα μεγάλο πρόβλημα για την καθημερινή λειτουργία της κοινωνίας.»

Η στιγμή που εμφανίζεται αυτή η μελέτη είναι σίγουρα η πιο ιδιάζουσα για τον κόσμο από τις αρχές του 21ου αιώνα. Καταφέρνει να αναλύσει δύο, στην πρώτη ματιά, ανεξάρτητους αλλά βαθιά συνδεδεμένους παράγοντες που καθορίζουν τι συμβαίνει στην κοινωνία. Ο ένας είναι η πανδημία Covid-19 και ο άλλος είναι η «infodemia», η οποία ξεκίνησε ακόμα με τη δημιουργία του διαδικτύου, αλλά έχει εμβαθύνει αποκλειστικά τον τελευταίο χρόνο:

«Οι ψεύτικες ειδήσεις και η παραπληροφόρηση έχουν μετατρέψει την κρίση υγείας σε κοινωνική και πολιτική κρίση. Πριν από λίγο καιρό, κάναμε μια ανάλυση που έδειξε ότι όσο χαμηλότερη είναι η βαθμολογία μιας χώρας, τόσο μεγαλύτερη είναι η δυσπιστία προς τους επιστήμονες και τους δημοσιογράφους.»

Ο Μαρίν Λεσένσκι επεσήμανε και άλλη μια τάση - από την αρχή της κρίσης με την Covid-19, η πίεση στην ανεξαρτησία των μέσων ενημέρωσης αυξάνεται. «Πολλές αυταρχικές κυβερνήσεις χρησιμοποιούν την αφορμή με την πανδημία για να ασκήσουν ακόμη μεγαλύτερη πίεση στα ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης, κάτι που δεν πρέπει να επιτρέπεται» δήλωσε ο Μαρίν Λεσένσκι, διευθυντής του προγράμματος ευρωπαϊκών πολιτικών στο Ινστιτούτο «Ανοιχτή Κοινωνία».

Φωτογραφίες: αρχείο

Επιμέλεια: Ιωάν Κόλεφ (από συνέντευξη της Μιχαϊλίνα Παβλόβα - ΒΕΡ πρόγραμμα "Χρίστο Μπότεφ)

Μετάφραση: Άιλιν Τόπλεβα