Πριν λίγες μέρες οι αναγνώστες στην Βουλγαρία ανακάλυψαν ένα νέο βιβλίο με τίτλο «Τέχνη και εξουσία στην Βουλγαρία την δεκαετία του ’70 του 20ού αιώνα». Πρόκειται για το τελευταίο έργο του ιστορικού και κριτικού τέχνης, διδάκτορα Πλάμεν Πετρόφ, το οποίο μας δείχνει πως να συμφιλιωθούμε με το παρελθόν, να διδαχθούμε από αυτό και να προχωρήσουμε στο μέλλον δίχως να κουβαλάμε τα βάρη του. Οι ξένοι επίσης μπορούν να πάρουν μια ιδέα χάρη στην περίληψη (30 σελίδες) που κυκλοφόρησε στα αγγλικά, γαλλικά και γερμανικά.

Ο Πλάμεν ξεκίνησε να γράφει αυτό το βιβλίο όταν ως φοιτητής στην ειδικότητα «Ιστορία της Τέχνης», στην Ακαδημία Καλών Τεχνών στην Σόφια, του ανατέθηκε να μελετήσει την ιστορία του ναού «Άγ.Άγ. Πέτρος και Παύλος» στο Βελίκο Τάρνοβο. Η εκκλησία είχε σχεδόν καταστραφεί από σεισμό το 1913 ενώ οι εικόνες της είχαν συντηρηθεί την δεκαετία του 1970. Ένα χρόνο αργότερα ο Πλάμεν αποφάσισε να επιμεληθεί μια έκθεση με εικόνες του ρώσου Νικολάι Ροστόβτσεφ (1898-1988) ο οποίος έζησε στην Βουλγαρία από το 1921 και θεωρείται βούλγαρος ζωγράφος.

Το γεγονός πως οι εκκλησίες στην Βουλγαρία την εποχή του σοσιαλιστικού καθεστώτος συντηρούνταν παρά την κυρίαρχη ιδεολογία κατά της θρησκείας οδήγησε τον Πλάμεν στο Τμήμα Ιστορίας του Πανεπιστημίου της Σόφιας όπου άρχισε να κάνει διδακτορικό το οποίο μετατράπηκε στο βιβλίο των 700 σελίδων που σήμερα κρατάμε στα χέρια μας.

Η μελέτη συμπεριλαμβάνει 460 πηγές από το Κρατικό Αρχείο, την Επιτροπή για τα Ντοσιέ, 16 Περιφερειακά Αρχεία, το Αρχείο της ΒΑΕ, πολιτιστικών θεσμών όπως το Εθνικό Θέατρο «Ιβάν Βάζοβ», Πινακοθήκες, ΒΕΤ και ΒΕΡ, δεκάδες προσωπικά αρχεία και Απομνημονεύματα.

«Ξεκίνησα με την προϋπόθεση ότι η σοσιαλιστική Βουλγαρία ήταν αυτό που έχουμε συνηθίσει να ακούμε, λέει ο Πλάμεν. Ότι πρόκειται για μια σκοτεινή περίοδο της ιστορίας μας κατά την οποία δεν συνέβη τίποτα θετικό. Αλλά πέρασα έναν μακρύ δρόμο και το συμπέρασμά μου ήταν ότι τα πράγματα δεν ήταν ακριβώς έτσι. Ναι, το σύστημα μετά το 1944 και έως το 1950 ήταν απολυταρχικό. Από το 1967 όμως ως το 1981 ξεκίνησε ένας δυναμικός διάλογος με άλλα κράτη – με την Σοβιετική Ένωση, με την Ευρώπη, με την Αμερική και άρχισε μια μεγάλη πολιτισμική εισαγωγή. Το 1980 στην Βουλγαρία έδωσε συναυλία η Τίνα Τάρνερ και το ίδιο χρονικό διάστημα διοργανώθηκε έκθεση με θαλάσσια τοπία του άγγλου ρομαντικού ζωγράφου Joseph Mallord William Turner (1775-1851). Τότε άρχισαν να εκδίδονται βιβλία μπουρζουαζικά παρά τις απαγορεύσεις, την λογοκρισία και την καταπίεση».

Την δεκαετία του 1970 δημιουργήθηκε μεγάλο μέρος των πολιτιστικών υποδομών της Βουλγαρίας – μουσεία, πινακοθήκες, αρχεία. Γυρίστηκαν επικές ταινίες και γράφτηκαν κάποια από τα καλύτερα βιβλία της βουλγάρικης λογοτεχνίας. Οι καλλιτέχνες πίσω από αυτά τα έργα ήταν άνθρωποι γεννημένοι μετά το 1944 και δεν κουβαλούσαν το βάρος παλιών ιδεών και συγκρούσεων.

«Τη δεκαετία του ’60 ξεκίνησαν να διεξάγονται Συνέδρια Βουλγάρικου Πολιτισμού, λέει ο Πλάμεν. Το πρώτο από αυτά ήταν το 1967 και σκοπός τους ήταν να δώσουν προοπτική όχι μόνο στον πολιτισμό αλλά και στην πολιτική της χώρας. Τότε η διοίκηση συνειδητοποίησε ότι μπορεί να βελτιώσει την εικόνα της Βουλγαρίας στον κόσμο μέσω της πολιτιστικής παραγωγής. Άρχισε λοιπόν μια πολιτιστική άνθηση και στον πολιτισμό και στην επιστήμη. Αυτό δείχνουν τα ντοκουμέντα».

Η Δύση ενδιαφέρεται για την Ανατολή. Είναι περίεργη και προσπαθεί να σηκώσει το φάντασμα του Σιδερού Παραπετάσματος για να δει τι υπήρχε από πίσω. Γι’ αυτό συνεχίζουν να εκπονούνται πολλές μελέτες για τις τότε διαδικασίες στα κράτη του Ανατολικού μπλοκ οι οποίες σκοπό έχουν να ανακαλύψουν την αλήθεια καθαρίζοντάς την από τα στερεότυπα.

Κείμενο: Βέσελα Κράστεβα

Επιμέλεια και Μετάφραση: Αγάπη Γιορντανόβα