Η ιστορία είναι ένας απέραντος πλούτος και σήμερα περισσότερο από ποτέ χρειαζόμαστε να είμαστε «πλούσιοι» και μια νέα κοπέλα μας το θυμίζει αυτό μέσα από τη δύναμη και την πρόκληση της τέχνης. Είναι η Γιόνα Τουκουσέρ - μια καλλιτέχνιδα, Βουλγάρα της Βεσσαραβίας από οικογένεια μεταναστών από τη Στάρα Ζαγκόρα, γεννημένη στο χωριό Γκλαβάν στην περιοχή της Οδησσού στην Ουκρανία. Στα εβραϊκά, το όνομά της σημαίνει περιστέρι.

«Είμαι σαν ένα περιστέρι της ειρήνης», εξηγεί με χαμόγελο η Λιουντμίλα που είναι το όνομα της γέννησής της, το οποίο παραμένει μόνο στα χαρτιά. Οι πίνακές της είναι μια συναισθηματική πρόκληση για όλους μας, αλλά μην φανταστείτε πολύχρωμα ποιμενικά τοπία. Επί 13 χρόνια, η Γιόνα εργάζεται πάνω στο επιστημονικό και καλλιτεχνικό της έργο, αφιερωμένο στις τρεις μεγάλες περιόδους πείνας στην ΕΣΣΔ από το πρώτο μισό του 20ού αιώνα και στους ανθρώπους που έχασαν τη ζωή τους. Η τελευταία της έκθεση «Πείνα» στην Εθνική Πινακοθήκη «Kvadrat 500» στη Σόφια, που μπορείτε να δείτε μέχρι τις 27 Νοεμβρίου, αποτελεί μέρος της και πραγματοποιήθηκε με την υποστήριξη της Πρεσβείας της Ουκρανίας στη Βουλγαρία. «Επειδή η πείνα είναι συχνά αποτέλεσμα πολέμου», λέει η Γιόνα Τουκουσέρ στο στούντιο του Ράδιο Βουλγαρία.

Όλα ξεκίνησαν το 2007, όταν η νεαρή κοπέλα έφτασε στη Σόφια για να σπουδάσει ζωγραφική στην Ακαδημία Καλών Τεχνών. Στη συνέχεια, κατά τη διάρκεια συνομιλιών με τους συμφοιτητές της, που ήταν πολύ περίεργοι για τους Βούλγαρους στην Ουκρανία, άρχισε να τους λέει γεγονότα και περιόδους της ιστορίας τους.

«Και τότε τους είπα μια από τις πιο σκοτεινές ιστορίες που έχουν βιώσει οι συμπατριώτες μου μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Το 1946, η Βεσσαραβία προσαρτήθηκε από τη Ρουμανία στην ΕΣΣΔ και άρχισε η κολεκτιβοποίηση, με όλους τους ικανούς άντρες να στέλνονται να εργαστούν σε στρατόπεδα εργασίας στη Σιβηρία και στο Ουράλ. Στους οικισμούς παρέμειναν κυρίως γυναίκες, παιδιά και ηλικιωμένοι. Άρχισαν να δημιουργούνται κολχόζ (συλλογικά αγροκτήματα), αλλά οι Βούλγαροι αρνήθηκαν να είναι μέρος τους και για να αναγκαστούν να το κάνουν, τους πήραν την τροφή - σιτηρά και ζώα. Όσοι αρνήθηκαν να ενταχθούν στο συλλογικό αγρόκτημα αφέθηκαν να λιμοκτονήσουν. Η μεγάλη μου έκπληξη ήταν ότι οι συμφοιτητές μου δεν γνώριζαν αυτή την ιστορία, γιατί εκείνη την περίοδο περισσότεροι από 100 000 Βούλγαροι πέθαναν από την πείνα στη Βεσσαραβία, που ήταν το 1/3 του ολόκληρου του εθνικού πληθυσμού της περιοχής της Οδησσού».

Ήταν αυτή η άγνοια της ιστορίας εκ μέρους των νεαρών Βουλγάρων που προκάλεσε την Γιόνα να ξεκινήσει το έργο της «Πείνα» το 2009 με τα μέσα της τέχνης και της ζωγραφικής.

«Κάθε φωτογραφία είναι ένα ιστορικό ντοκουμέντο, γιατί δουλεύω με αρχειακά έγγραφα από την πόλη Ισμαήλ, την πόλη της Οδησσού, έψαχνα για προσωπικές ιστορίες συγκεκριμένων ανθρώπων, γιατί για μένα δεν είναι μόνο στατιστικά», λέει η Γιόνα.

«Το 2018, επισκέφτηκα ορισμένα βουλγαρικά χωριά στην Ουκρανία και πραγματοποίησα συνεντεύξεις βίντεο με 86 άτομα, άμεσους μάρτυρες των γεγονότων του παρελθόντος μας. Μου είπαν πώς είχαν επιζήσει από την πείνα και ανακάλυψα την ίδια μέθοδο που εφαρμόστηκε κυρίως στους χωριανούς για να τους κρατήσουν υπό έλεγχο. Μιλάμε για πόλεμο κατά της αγροτιάς σε όλη τη Σοβιετική Ένωση. Οι άνθρωποι στις πόλεις δύσκολα γνώριζαν τι συνέβαινε στα χωριά. Όταν μίλησα με τους ηλικιωμένους Βούλγαρους και τους ρώτησα «Τι είναι πιο τρομακτικό - ο πόλεμος ή η πείνα;» όλοι αυτοί μου απάντησαν – η πείνα. Με τρόμαξε αυτό το γεγονός, γιατί δεν είχα ιδέα ότι υπήρχε κάτι πιο τρομερό από τον πόλεμο. Αλλά υπάρχει - η πείνα, η οποία είναι συνέπεια του πολέμου και αποτελεί απειλή για ολόκληρο τον κόσμο».

Ο σημερινός πόλεμος στην Ουκρανία βρίσκει τη Γιόνα στο χωριό της, όπου επιστρέφει μετά από 10 χρόνια περιπλάνησης στη Νέα Υόρκη, τη Ρώμη και το Λονδίνο. Μόλις τελείωσε την ανακαίνιση του στούντιο της και αγόρασε 80 μεγάλους καμβάδες που επρόκειτο να είναι οι τελευταίοι πίνακες της «Πείνας», άρχισε η στρατιωτική επίθεση. Επέστρεψε στη Σόφια και η ιστορία συνέχισε τον δρόμο της.

Η Γιόνα είναι πεπεισμένη ότι με τα μέσα τέχνης που χρησιμοποιεί, μπορεί να αγγίξει πιο εύκολα και άμεσα τις καρδιές των σημερινών ανθρώπων. Ένα πνευματικό ντοκουμέντο - έτσι περιγράφει τα έργα του.

«Ακόμα βλέπω μια κοινωνία που κοιμάται. Με την έκθεσή μου θέλω να ρίξω φως σε ένα κομμάτι της ιστορίας που δεν είναι πολύ γνωστό, αλλά επαναλαμβάνεται. Και το μήνυμά μου στην έκθεση είναι να αφήσουμε τα βάσανα να χρησιμεύσουν για την ενοποίηση, όχι τον διχασμό και την έχθρα».

Σε εξέλιξη βρίσκονται διαπραγματεύσεις για την έκθεση «Πείνα» σε εθνικές γκαλερί και μουσεία στην Ιταλία, τη Γερμανία και τη Μεγάλη Βρετανία, αλλά μέχρι να συμβεί αυτό, η Γιόνα Τουκουσέρ θα συνεχίσει να ζωγραφίζει στη Σόφια με την ελπίδα ότι το έργο της θα φτάσει το τέλος του.

Φωτογραφίες: bgnes, διοργανωτές της Έκθεσης

Μετάφραση: Άιλιν Τόπλεβα