Η Ημέρα του Αγίου Αθανασίου είναι γιορτή, με την οποία η Ορθόδοξη Εκκλησία και ο λαός μας τιμούν τον Άγιο Αθανάσιο τον Μεγάλο – Πατριάρχη Αλεξανδρείας και αγωνιστή κατά του Αρειανισμού.

Γεννημένος το 295 στην Αλεξάνδρεια, ο Άγιος από πολύ νέος έδειξε την πνευματική κλίση του. Σε ηλικία 25 ετών χειροτονήθηκε διάκονος από τον Επίσκοπο Αλεξανδρείας Αλέξανδρο, τον οποίο ακολούθησε στην Α΄ Οικουμενική Σύνοδο το 325, στη Νίκαια της Βιθυνίας. Εκεί αναδείχθηκε πρωτεργάτης στην καταδίκη της διδασκαλίας του Αρείου που χαρακτηρίστηκε αιρετική. Το 328 και σε ηλικία 33 ετών εξελέγη Πατριάρχης Αλεξανδρείας. Ο αγώνας του κατά των εκκλησιαστικών αιρέσεων διήρκεσε όλη τη ζωή του και ήταν η αφορμή ο Άγιος Αθανάσιος να γνωρίσει τον Άγιο Αντώνιο και να γίνει μαθητή του. Οι μορφές των δύο αγίων θα μείνουν συνδεδεμένες από εκκλησιαστική, ιστορική, πνευματική και λαογραφική άποψη μέχρι τις μέρες μας. 

«Στις λαϊκές δοξασίες όμως υπάρχει η ιδέα ότι ήταν αδελφοί, ακόμη και δίδυμοι αδελφοί και οι ημέρες τους σχετίζονται με ορισμένες τελετές και δοξασίες, στις οποίες συνδυάζονται προχριστιανικές αντιλήψεις για τον κόσμο, μαγικότητα, καθώς και στοιχεία του ίδιου του Χριστιανισμού», εξηγεί η υφηγήτρια διδάκτωρ Βέσελκα Τόντσεβα – εθνολόγος, εθνομουσικολόγος και μουσικός ανθρωπολόγος από το Ινστιτούτο Εθνολογίας και Λαογραφίας με Λαογραφικό Μουσείο της Βουλγαρικής Ακαδημίας Επιστημών.

«Στην πραγματικότητα ο Άγιος Αντώνιος και ο Άγιος Αθανάσιος, σύμφωνα με το χριστιανικό δόγμα, γνώριζαν ο ένας τον άλλο. Ήταν διδάσκαλος και μαθητής, ο Άγιος Αντώνιος ήταν πιο ηλικιωμένος με ολόκληρα 44 χρόνια. Εξάλλου ξέρουμε ότι ήταν θεραπευτής, κάτι που επηρέασε με κάποιον τρόπο και τον άλλο άγιο. Από την ιδέα αυτή γεννήθηκε και η αντίληψη στο φολκλόρ μας ότι οι δύο είναι πατέρες – προστάτες της πανούκλας.», λέει η υφηγήτρια Τόντσεβα.

Όλα αυτά οδηγούν στην εμφάνιση νέων χαρακτηριστικών των αγίων. Ένα από αυτά είναι η λαϊκή δοξασία ότι οι δύο αδελφοί σφυρηλάτησαν δεσμά, με τα οποία έδεσαν την πανούκλα. Για τον λόγο αυτό η ίδια η Ημέρα του Αγίου Αθανασίου συνοδεύεται από πολλές τελετουργίες και έθιμα, που σχετίζονται με τη σκληρή ασθένεια, η οποία στις λαϊκές δοξασίες έλαβε τα χαρακτηριστικά στοιχεία πραγματικής ανθρώπινης μορφής. Την Ημέρα του Αγίου Αθανασίου οι νοικοκυρές ψήνουν ψωμί, το οποίο αλείφουν με μέλι ή πετιμέζι, για να κεράσουν την πανούκλα με γλυκό και με αυτόν τον τρόπο να την εξευμενίσουν.

«Οι δύο άγιοι έλαβαν και τη μορφή σιδεράδων», λέει η υφηγήτρια Τόντσεβα και συμπληρώνει:

„Υπάρχουν και άλλοι θρύλοι. Ένας από αυτούς λέει ότι οι δύο άγιοι ανακάλυψαν τα τανάλια. Η αντίληψη ήταν ότι πριν από αυτό οι άνθρωποι έχωναν τα χέρια τους στη φωτιά και αυτό ήταν πολύ οδυνηρό. Η άλλη εκδοχή περιγράφει πώς ο Άγιος Αθανάσιος έχωνε τα χέρια του στη φωτιά και έτσι οι άνθρωποι κατάλαβαν ότι έχει κάποια ιερά δύναμη.»

Η υφηγήτρια Βέσελκα Τόντσεβα εξηγεί ότι ο λόγος για τις δοξασίες και τις αντιλήψεις θα έπρεπε να αναζητείται στη φυσική επιθυμία του ανθρώπου να βρει ασφάλεια σε έναν ανασφαλή κόσμο, «να εξηγήσει με κάποιον τρόπο τον κόσμο και να βρει τους μηχανισμούς, με τους οποίους να ζει. Ο λαογραφικός τρόπος σκέψης σχετίζεται με μυστικότητα, μαγικότητα και μυθολογικά μοντέλα με ορισμένο είδος πραγματισμού», λέει εν κατακλείδι η υφηγήτρια Βέσελκα Τόντσεβα.

Δείτε επίσης:

• Σήμερα η Ημέρα του Αγίου Αθανασίου του Μεγάλου

Μετάφραση: Ντενίτσα Σοκόλοβα

Φωτογραφίες: BGNES, προσωπικό αρχείο της υφηγήτριας Βέσελκα Τόντσεβα, blog.etar.bg, αρχείο