Ο μεγάλος Βούλγαρος μουσικός Φίλιπ Κούτεφ (1903-1982) είναι διακεκριμένος και ιδιότυπος δημιουργός, εκπρόσωπος της λεγόμενης δεύτερης γενιάς Βούλγαρων συνθετών. Το 1951 μαζί με την σύζυγό του Μαρία Κούτεβα, φιλόλογο και εθνολόγο, ιδρύει το Κρατικό συγκρότημα παραδοσιακών τραγουδιών και χορών, το οποίο βάζει τα θεμέλια του κινήματος των παραδοσιακών χορωδιών και συγκροτημάτων στη χώρα μας. 

Μέχρι τον θάνατό του ο Κούτεφ ήταν ο κύριος καλλιτεχνικός διευθυντής του Συγκροτήματος, εδραιώνοντας το υψηλό επαγγελματικό του επίπεδο και την παγκόσμια διασημότητά του. Ο ίδιος κάνει τις πρώτες επεξεργασίες πρωτότυπων μονόφωνων παραδοσιακών τραγουδιών για πολύφωνη χορωδία, διαφυλάσσοντας την αυθεντική μελωδία. Η δημιουργία του στην βάση δημοτικών τραγουδιών γίνεται κλασική και πρότυπο για τους υπόλοιπους Βούλγαρους συνθέτες, που δουλεύουν στον χώρο της επεξεργασίας φολκλορικού ήχου. Δεκάδες αριστουργήματά του σήμερα θεωρούνται πρωτότυπο φολκλόρ και αποτελούν μουσικό έμβλημα της Βουλγαρίας για τον κόσμο. Αλλά ένα από αυτά λες και είναι με αξεπέραστη δημοτικότητα.

Η ιστορία του τραγουδιού «Πολέγκναλα ε Τοντόρα» («Ξάπλωε η Τοντόρα») είναι πασίγνωστη, αλλά καλύτερα την διηγείται η σύζυγος και ομοϊδεάτης του Μαρία Κούτεβα: «Βοηθοί του Φίλιπ Κούτεβ στη δουλειά του με την χορωδία ήταν οι δύο αδελφές Παυλίνα και Παρασκέβα Ποπόβι από το χωριό Καλούγκεροβο. Και οι δύο τους ήταν ευγενικές, σεμνές και φιλόπονες και με μεγάλη συνείδηση εκπονούσαν κάθε μέρος ενός τραγουδιού. Μετά από μερικά χρόνια η Παρασεκύα έγινε και διευθυντής της χορωδίας, ενώ η Παυλίνα – βοηθός της. Ήταν το 1953. Την άνοιξη για πρώτη φορά είχαμε πάει στο εξωτερικό. Το συγκρότημα έλαβε μέρος στο Τέταρτο Παγκόσμιο Φεστιβάλ Νεολαίας στο Βουκουρέστι. Κατά την επιστροφή μας σταματήσαμε λίγο δίπλα στο Δούναβη για να ξεκουραστούμε. Ήταν σούρουπο, ο κόσμος είχε καθίσει σε μικρές ομάδες κατευθείαν στη γη. Οι τραγουδίστριες επίσης έφτιαξαν κύκλο και άρχισαν να τραγουδούν, έτσι, απλά για ευχαρίστηση.  Τότε η Παρασκέβα άρχισε να τραγουδά ένα δικό της δήθεν απλό τραγουδάκι – το «Πολέγκναλα ε Τοντόρα». Προσχώρησε και η Παυλίνα, μετά και οι υπόλοιπες.

Ίσως οι ψυχές των κοριτσιών που είχαν απαλλαγεί από την ένταση, ίσως η χαρούμενη διάθεση όλων, ίσως το δροσερό και ευχάριστο δειλινό στις όχθες του Δούναβη με τα τελευταία φώτα του δύοντος ήλιου, ίσως η χαρά ότι επιστρέφαμε στο σπίτι – σίγουρα όλα μαζί έκαναν την επίδραση μοναδική.

Αυτό το τραγούδι το είχαμε ξανακούσει και άλλη φορά. Αλλά τώρα μας μάγεψε… Το μικρό διάλειμμα μετά την επιστροφή μας ήταν ολοκληρωτικά αφιερωμένο στο «Πολέγκναλα ε Τόντορα». Ο Φίλιπ το επεξεργάστηκε για αντιφωνική χορωδία – με αρμονισμένη μελωδία και φωνητικό κουαρτέτο. Ολόκληρο το κουαρτέτο το έγραψε ο ίδιος ο Φίλιπ – όπως ένιωσε τη φυσική συνέχεια της κατά τα άλλα απλής μελωδίας. Όταν το φθινόπωρο του 1953 ξαναρχίσαμε δουλειά, το τραγούδι ήταν ήδη έτοιμο στην τελική του μορφή… Όλοι το ερωτεύτηκαν τόσο πολύ, ώστε όχι μόνο τότε αλλά και μέχρι σήμερα, όνειρο πολλών τραγουδιστριών είναι να συμμετάσχουν στο κουαρτέτο…

Το «Πολέγκναλα ε Τοντόρα» – ένας από τους ανεπίσημους βουλγαρικούς ύμνους – σήμερα είναι σύμβολο του Εθνικού Συγκροτήματος «Φίλιπ Κούτεφ». Για έναν ολόκληρο χρόνο το τραγούδι υπήρξε έμβλημα μιας από τις πιο δημοφιλείς ραδιοφωνικές εκπομπές στην Ιαπωνία, κατόπιν αιτήματος των ακροατών. Έξι δεκαετίες μετά τη δημιουργία του ακούγεται στην αρχή της επιτυχημένης κινηματογραφικής ταινίας «Τα Πνεύματα του Ινίσεριν» (The Banshees of Inisherin), που το 2023 απέσπασε οκτώ υποψηφιότητες για Όσκαρ, τέσσερα βραβεία BAFTA και δύο Χρυσές Σφαίρες.

Ορίστε η θαυμάσια ερμηνεία των τραγουδιστριών του Συγκροτήματος «Φίλιπ Κούτεφ» με σολίστ τις Βέρκα Σιντέροβα, Γιάνκα Τάνεβα, Ρόζα Τσβετκόβα και Σίντερα Νικόλοβα.

Μετάφραση και δημοσίευση: Σβέτλα Τόντοροβα

Φωτογραφίες: philipkoutev.com, clubabagar.com, Facebook /The Banshees Of Inisherin