Η 1η Νοεμβρίου, Ημέρα των εθνικών εθνεγερτών και διαφώτιστων είναι μια από τις πιο δημοφιλείς γιορτές κατά τα τελευταία δέκα χρόνια. Σημειώνεται για πρώτη φορά πριν 105 χρόνια στο Πλόβντιφ και είναι αφιερωμένη στις φωτεινές προσωπικότητες της βουλγαρικής ιστορίας.
Μέχρι τότε την ίδια ημέρα (19 Οκτωβρίου με το παλιό ημερολόγιο) οι oρθόδοξοι χριστιανοί τιμούν την μνήμη του Αγίου Ιωάννη Ρίλας, του ουράνιου προστάτη του βουλγαρικού λαού και κράτους. Ο Θαυματουργός της Ρίλας (876-946) παραμένει στη μνήμη του λαού μας ως παράδειγμα για βαθιά πίστη και αληθινό, ανιδιοτελή δάσκαλο και πνευματικό ηγέτη. Η υπόκλιση προς τον άγιο παραμένει αμετάβλητη κατά τους αιώνες της οθωμανικής κυριαρχίας, καθώς οπαδοί του θεωρούνται όλοι οι κληρικοί, διαφώτιστες και επαναστάτες του 18-19 αιώνα.
Το 1922 η κυβέρνηση του Αλεξάντερ Σταμπολίισκι με πρωτοβουλία μιας ομάδας διανοουμένων, καθορίζει την 1η Νοεμβρίου ως Ημέρα των βουλγαρικών εθνεγερτών. Σύμφωνα με το έγγραφο της κυβέρνησης είναι "ημέρα την οποία αποδίδουμε φόρο τιμής στους μεγάλους Βουλγάρους και οικοδόμους της σύγχρονης Βουλγαρίας".
Το 1945 η γιορτή ακυρώνεται. Αποκαταστάθηκε το 1992, μετά την πέντε δεκαετίες απαγόρευσης από την σοσιαλιστική κυβέρνηση. Οι άνθρωποι που μεγάλωσαν στην εποχή της λεγόμενης λαϊκής εξουσίας την συνδέουν με τις δημοκρατικές αλλαγές μετά το 1989. Στα σύγχρονα χρόνια για τα παιδιά και τους νέους που με ενθουσιασμό φορούν τις μάσκες σε Halloween και δωρίζουν καρδιές την ημέρα του Αγίου Βαλεντίνου σίγουρα σημειώνουν την Ημέρα των εθνεγερτών, μια γιορτή που μας ξεχωρίζει από το υπόλοιπο κόσμο, και δίνουν νόημα στην έκφραση "βουλγαρικές πνευματικές αξίες και πολιτισμό".
Κάθε χρόνο υπενθυμίζουμε την σημασία των προσωπικοτήτων από την περίοδο της Αναγέννησης όπως του Παΐσιου Χιλανδαρινού, του Σωφρόνιου Βράτσης, του Νεόφυτ Μπόζβελι, του Ιλαρίωνος Μακαριοπόλσκι, του Γκεόργκι Ρακόφσκι, του Βασίλ Λέφσκι, του Χρήστο Μπότεφ, του Στέφαν Καρατζά, του Χατζή Ντιμίταρ, των αδελφών Ντιμίταρ και Κωνσταντίν Μιλάντινοβι, του Λιούμπεν Καραβέλοφ, του Ντόμπρι Τσίντουλοφ. Αμέτρητοι είναι οι Βούλγαροι, που συνειδητοποίησαν ότι η διαφώτιση είναι μια απόλυτη προϋπόθεση για την επίτευξη θρησκευτική και εθνική ανεξαρτησία.
Είναι αδύνατο να αφηγηθούμε για όλους, γι' αυτό θα αναφερθούμε σε στιγμές της βιογραφίας ενός από αυτούς - του Νεόφιτ Ριλσκι, του κληρικού, που ονομάζεται πατριάρχης της βουλγαρικής εκπαίδευσης. Γεννημένος στο Μπάνσκο, σε πολύ πλούσια οικογένεια εμπόρων, μόλις 19 χρόνων γίνεται μοναχός στο Μοναστήρι της Ρίλας. Συνέχισε τις σπουδές του, έγραψε βιβλία σχετικά με τη γραμματική και τα μαθηματικά. Σήμερα, το σπίτι του είναι ένα από τα πιο δημοφιλή μουσεία της πόλης. 
Η Σβέτλα Μπαριάκοβα, ιστορικός και διευθυντής των μουσείων στο Μπάνσκο, λέει ότι όλο και περισσότεροι νέοι Βούλγαροι έρχονται ειδικά για να δουν από κοντά τη βιογραφία και το έργο του Νεόφιτ Ρίλσκι, για να αισθανθούν το πνεύμα της εποχής: "Το κοσμικό του όνομα είναι Νικολά Ποππετρόφ Μπένιν. Το σπίτι του έγινε μουσείο το 1981 για την 100η επέτειο από τον θάνατό του. Η συλλογή εκθεμάτων παρουσιάζει το τεράστιο έργο του, πλούσια λογοτεχνική κληρονομιά του, την τεράστια συμβολή του στην εθνική παιδεία, καθώς και πώς ζούσε στα παιδικά του χρόνια. Το πιο εντυπωσιακό, ειδικά για τους ξένους επισκέπτες, είναι το σχολείο, που λειτουργούσε στο σπίτι του πατέρα του, του ιερέα Πέταρ Μπένιν. Σ΄ αυτό το σχόλιο ο γιος του με τα άλλα παιδιά πήρε και τα πρώτα μαθήματα".
"Εκείνη την εποχή ήταν υποχρεωτικό οι μορφωμένοι άνθρωποι να διδάξουν στα παιδιά τους ανάγνωση και γραφή, δεξιότητες πολύ σημαντικές για τον άνθρωπο", συνεχίζει η Σβέτλα Μπαριάκοβα. "Συνήθως ήταν τεχνίτες, έμποροι ή ιερείς. Διαμόρφωαναν ειδικό χώρο στο σπίτι ή το εργαστήριό τους, έβαζαν κουτιά με άμμο, χαλιά και ούτω καθεξής (στην άνω φωτογραφία). Ο μάστορας έκανε την δουλειά του και αριά και πότε εξέταζε τι κάνουν τα παιδιά. Οι επισκέπτες του σπιτιού μένουν ξαφνιασμένοι από τη λατρεία των Βουλγάρων προς την μόρφωση κατά τον Μεσαίωνα και την Αναγέννηση. Μόνο οι Βούλγαροι πωλούσαν χωράφια και ζώα για να πληρώσουν την εκπαίδευση των παιδιών τους, που κατά την περίοδο της Αναγέννησης ήταν σε ένα πολύ υψηλό επίπεδο. Ο αγώνας για την βουλγαρική παιδεία ήταν εξίσου σημαντική με την επίτευξη ανεξάρτητης εκκλησίας και εθνικής απελευθέρωσης στα χρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας".
Μετάφραση: Πένκα Βέλεβα
