Spasovden /Dita e Spasit/ është emri popullor i festës Ngjitja e Zotit Krisht në Qiej, të cilën kisha ortodokse e feston në ditën e 40 pas Pashkës. Në kalendarin folklorik bullgar kjo ditë mban emrin Spasovden. Etimologjia e fjalës vjen nga “spasenie”, shqip shpëtim, ose Dita e Shpëtimit.
Në traditën tonë folklorike festa është e lidhur para së gjithësh me besimin se ditën e enjte përpara Pashkës shpirtrat e të vdekurve zbresin në tokë, kurse në Ditën e Spasit kthehen.
Në këtë ditë dikur kanë kryer veprime të ndryshme rituale, të lidhura me sigurimin e shëndetit, begatisë, mbrojtjen e rendimentit nga thatësira dhe breshëri, si dhe tradita dhe zakone të cilat janë të lidhura me martesën.
Në këtë ditë vijnë sirenat - qenie mitologjike, të cilat mund t’i sjellin dëme njeriut, por në të njëjtën kohë mund ta shërojnë prej sëmundjeve të pashërueshme. Ato fillojnë të përgatiten për të Dielën e Sirenave, kur do ta “mbjellin” vesën e tyre mbi fusha. E bëjnë këtë dhe në Ditën e Spasit - të veshura dhe të zbukuruara me rosen, /roksosan, ose selim/ - lulja e dashur të cilën e mbledhin gjatë natës magjike përpara festës. Sipas besimit, sirenat mbledhin vetëm majat e barit me veti shëruese.
Dhe sot e kësaj dite në disa vende, përpara lindjes së diellit, njerëzit rrotullohen në vesën e mëngjesit “për shëndet”.
Gjatë gjithë kësaj jave, të quajtur Rusallska, ecin dhe Rusaliite - çeta prej meshkujve, gjithmonë me një numër tek të pjesëmarrësve. Prijësi i tyre quhet vatafin ose juzbashija. Kapelat /qylafët/ e tyre janë zbukuruar me bimë nga më të ndryshmet. Ata mbajnë në duar një shkop i cili zakonisht është prej lajthie, panje, dru qeni - pemë shëruese me një forcë magjike. Tufat e meshkujve shëtisin gjatë gjithë javës dhe shërojnë sëmundjen “rusallska” ose “samodivska” /të shkaktuar nga ndikimet e këqija të sirenave dhe të shtojzovalleve/. E bëjnë përmes një vallëzimi të posaçëm rreth të sëmurit. Të renditur përreth të sëmurit, rusalijët luajnë nën shoqërimin e muzikës duke e rritur pak nga pak shpejtësinë, derisa të arrijnë në një gjendje të ekzaltuar. Kur ekzaltimi është në kulmin e vet, vatafi thyen një poçe të mbushur me një lëng shërues, kurse i sëmuri ngrihet dhe nis të vrapojë. Vendin e tij e zë ndonjë nga rusalijët dhe kështu sëmundja është e dëbuar. Pas kryerjes së ritualeve me qëllim shërimi, djemtë shkojnë në kishë, që të mund të spastrohen dhe atëherë kthehen drejt mënyrës së vet të zakonshme të jetës. Konsiderohet se lojërat e quajtura rusallski janë një trashëgimi nga lashtësia e thellë.
Në Spasovden /Dita e Spasit/ festojnë që të gjithë të cilët mbajnë emrat Spas, Spaska, Spasimira, Sotir e të tjerë.
Hollësira të tjera lidhur me traditat në ditën Spasovden dhe këngët të cilat i këndon populli mund të mësoni KËTU.
Përgatiti në shqip: Nataniela VasilevaFoto: Arkivi shtetëror – Pernik, BNR - arkiv
