Για τους Βούλγαρους οι μορφές των δυο αδερφών μοναχών, Κύριλλου και Μεθόδιου, είναι εμβληματικές μιας και συνδέονται με την εφεύρεση του γλαγολικού αλφαβήτου που έδωσε την ευκαιρία στον βουλγάρικο λαό να αποκτήσει γραπτά μνημεία, να διαβάζει μεταφρασμένα ξένα συγγράμματα και να μορφώνεται σε σχολές, τις πρώτες από τις οποίες στην Βουλγαρία ίδρυσαν οι μαθητές του Κύριλλου και του Μεθόδιου, άγιοι Κλήμης, Ναούμ, Αγγελάριος, Σάββα και Γκοράζντ. Τον άγιο Κλήμη οι Βούλγαροι τιμούν ιδιαίτερα γιατί επεξεργάστηκε το γλαγολικό αλφάβητο του Κύριλλου και το τελειοποίησε δίνοντας του την ονομασία Κυριλλικό. Χάρη σ’ αυτήν του την εργασία η Βουλγαρία την εποχή του βασιλιά εκχριστιανιστή των Βουλγάρων, Μπορίς Α΄, έγινε σημαντικό πνευματικό κέντρο.
Η 24η Μαΐου, γιορτή των βουλγάρικων γραμμάτων και του βουλγάρικου πολιτισμού, είναι κατάλληλη ημερομηνία για προσκυνηματικό ταξίδι στην γενέτειρα του Κύριλλου και του Μεθόδιου, στην Θεσσαλονίκη, μερικά από τα αξιοθέατα της οποίας συνδέονται με τους δυο μοναχούς που υπήρξαν σημαντικοί διπλωμάτες της Βυζαντινής αυτοκρατορίας τον 9ο αιώνα.
Η διπλωματική αποστολή των δυο μοναχών ήταν να προσηλυτίσουν στην Ορθοδοξία όσο περισσότερους λαούς μπορούσαν από αυτούς που ζούσαν στα εδάφη μεταξύ της Κωνσταντινούπολης και της Ρώμης. Η αποστολή τους ήταν πιο επιτυχημένη από τις διπλωματικές αποστολές της Καθολικής Εκκλησίας διότι η Βυζαντινή αυτοκρατορία επέτρεπε οι πιστοί να εκκλησιάζονται στην δική τους γλώσσα ενώ το Βατικανό επέβαλε τα Λατινικά.
Ο πρώτος σταθμός της διαδρομής μπορεί να είναι το Επταπύργιο όπου μεγάλωσαν τα δυο αδέρφια όντας παιδιά του στρατιωτικού διοικητή (δρουγγάριου) της πόλης, Λέοντα και της συζύγου του Μαρίας, η οποία υπάρχουν υποθέσεις πως ήταν σλάβικης καταγωγής. Γι’ αυτό και ο Κύριλλος και ο Μεθόδιος επιλέγηκαν για την αποστολή τους στην Μοραβία και τους ανατέθηκε η εφεύρεση αλφάβητου που να εκφράζει τις γλώσσες που μιλούσαν τα σλάβικα φύλα, γιατί καταλάβαιναν και ήξεραν να μιλούν τέτοια γλώσσα.
Είναι σίγουρο ότι ο Κύριλλος και ο Μεθόδιος ζώντας στην Θεσσαλονίκη εκκλησιάζονταν στον ναό του Αγίου Δημητρίου που στην εποχή τους ήταν πεντάκλιτη βασιλική χτισμένη από τον επίσκοπο Ιωάννη. Δεν είναι τυχαία η θέση αυτής της εκκλησίας γιατί βρίσκεται πάνω από τον τόπο του μαρτυρίου του Αγίου Δημητρίου ο οποίος βασανίστηκε και πέθανε σ’ αυτό το σημείο το 306 μ.Χ. Εκεί, μετά το 313 όταν εκδόθηκε το Διάταγμα των Μεδιολάνων περί ανεξιθρησκίας, χτίστηκε μικρό προσευχητάριο στην θέση του οποίου τον 5ο αιώνα ο έπαρχος Ιλλυρικού, Λεόντιος, ίδρυσε μια μεγάλη τρίκλιτη βασιλική. Η βασιλική αυτή κάηκε τον 7ο αιώνα και αντικαταστάθηκε από την πεντάκλιτη βασιλική που άντεξε ως την εποχή του Κύριλλου και του Μεθόδιου.
Στις αρχές του 10ουαιώνα αυτή η εκκλησία λεηλατήθηκε από τους Σαρακηνούς ενώ τον 12ο αιώνα την Θεσσαλονίκη κατέλαβαν οι Νορμανδοί οι οποίοι μετέφεραν τα λείψανα του Αγίου Δημητρίου στο μοναστήρι του Αγίου Λαυρεντίου του Κάμπο, στην Βόρεια Ιταλία, απ’ όπου επιστράφηκαν το 1978. Τον 13ο αιώνα ο ναός επισκευάστηκε και ανακαινίστηκε αλλά μετά την άλωση της Θεσσαλονίκης από τους Τούρκους μετατράπηκε σε τζαμί. Τότε τα λείψανα του αγίου και η εικόνα του μεταφέρθηκαν στην θέση της σημερινής Μητρόπολης ως το 1912 όταν επέστρεψαν στον αρχικό ναό όπου φυλάσσονται ως σήμερα. Δυστυχώς το 1917, η εκκλησία κάηκε για άλλη μια φορά και αναστηλώθηκε το 1948. Το 1988 ο ναός ανακηρύχθηκε Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς από την UNESCO και σήμερα μετά από τόσους αιώνες συγκεντρώνει πιστούς απ’ όλο τον κόσμο.
Σήμερα στην Θεσσαλονίκη υπάρχουν 2 εκκλησίες αφιερωμένες στους Άγ.Αγ. Κύριλλο και Μεθόδιο. Η μια βρίσκεται στην περιοχή Ευόσμου ενώ η άλλη στην παραλιακή λεωφόρο κοντά στον Λευκό Πύργο όπου βρίσκεται και μνημειακή ψηφιδωτή στήλη σε σχήμα βιβλίου με τις μορφές των δυο αγίων.
Εφόσον βρίσκεστε στην Θεσσαλονίκη μην χάσετε την ευκαιρία να επισκεφτείτε το λιμάνι της και την αγορά της που συγκεντρώνει προϊόντα απ’ όλες τις άκρες του κόσμου. Η αρχαία ρωμαϊκή αγορά χτίστηκε τον 2ο αιώνα και βρίσκεται στην οδό Αριστοτέλους αλλά σταμάτησε να χρησιμοποιείται τον 6ο αιώνα. Δεν γνωρίζουμε που ακριβώς συγκεντρώνονταν οι έμποροι τον 9ο αιώνα, όταν στην πόλη ζούσαν ο Κύριλλος και ο Μεθόδιος, αλλά οι σημερινές αγορές Μοδιάνο και Καπάνι δίνουν μια αίσθηση για την πολυχρωμία και τις μυρωδιές που γενιές Θεσσαλονικέων ανακαλύπτουν κάνοντας τα ψώνια τους στο κέντρο της πόλης.
Εμβληματική είναι και η αψίδα του ρωμαίου αυτοκράτορα Γαλερίου που συνδέεται με την Ροτόντα, στρογγυλό κτίσμα που μπορεί να ανήκε στο παλάτι του. Δεν γνωρίζουμε ποια ήταν η χρήση της τον 9ο αιώνα όταν γεννήθηκαν ο Κύριλλος και ο Μεθόδιος αλλά ο πατέρας τους υπηρετούσε τον αυτοκράτορα Λέων Ε΄ (813 – 820) ο οποίος δεν έδρευε στην Θεσσαλονίκη. Αργότερα κηδεμόνας τους έγινε ο αδερφός του πατέρα τους, ο λογοθέτης Θεόκτιστος που υπηρετούσε τον αυτοκράτορα Μιχαήλ Β΄ και τον γιό του Θεόφιλο ενώ οι ίδιοι ανέλαβαν διπλωματικές αποστολές στην Βαγδάτη (855) στους Χαζάρους (860) και στην Μοραβία (863-867) κατά την βασιλεία του Μιχαήλ Γ΄ (842-867), νονού του βασιλιά της Βουλγαρίας, Μπορίς Α΄.
Επίσημη βουλγάρικη εκκλησιαστική κοινότητα υπήρχε στην Θεσσαλονίκη το 1868 και η έδρα της βρισκόταν στην σημερινή οδό Ολύμπου 102-108. Η πρώτη βουλγάρικη εκκλησία στην πόλη εγκαινιάστηκε το 1873 και ήταν αφιερωμένη στον Κύριλλο και τον Μεθόδιο. Σήμερα στην θέση της στην Παναγούδα δεν υπάρχει τίποτα που να την θυμίζει. Η δεύτερη βουλγάρικη εκκλησία ήταν ο «Άγιος Δημήτριος» στον Βαρδάρη η οποία από το 1890 βρισκόταν στην σημερινή οδό Αντιγονιδών αλλά κάηκε το 1917. Το 1900 χτίστηκε η τρίτη βουλγάρικη εκκλησία, ο «Απόστολος Παύλος» στο βουλγάρικο κοιμητήριο δίπλα στο ελληνικό κοιμητήριο στην Ευαγγελίστρια αλλά σήμερα είναι αποθήκη. Το 1906 με έγκριση των οθωμανικών αρχών ξεκίνησε η κατασκευή της τέταρτης βουλγάρικης εκκλησίας του «Αγίου Γεωργίου» στους Πύργους αλλά κατασχέθηκε το 1913 από το Πτριαρχείο της Θεσσαλονίκης και μετονομάστηκε σε «Άγιο Ιωάννη Χρυσόστομο». Όσοι Βούλγαροι βρεθούν στην Θεσσαλονίκη στις μέρες μας μπορούν να εκκλησιαστούν στα βουλγάρικα στον ναό του Αγίου Νικολάου Ορφανού μια φορά τον μήνα. Η πρώτη λειτουργία στα Βουλγάρικα διεξήχθη το 2019.
Φωτογραφίες: Ίβο Ιβανόβ
Επιμέλεια και Μετάφραση: Αγάπη Γιορντανόβα
