Lika Janko lindi në Sofje në vitin 1928 në familjen e mërgimtarëve shqiptarë. Imagjinata e saj frymëzohej nga tablotë e piktorëve francezë të gjysmës së dytë të shekullit XIX. Mirëpo, jeta reale në vend i tregoi, se ky shembull nuk duhet të ndiqet. Si studente në Akademinë e Arteve Figurative, profesorët nuk i pranonin veprat e saj dhe gjithnjë i vënin nota mesatare. Ja përse para afro gjysmë shekulli tablotë e piktores Lika Janko konsideroheshin avangarde. Për shkak të tre tablove, të cilat nuk i përgjigjeshin “estetikës” së realizmit socialist, ekspozita e saj e parë me vete u mbyll ditë të numëruara pasi hapi dyer. Kështu piktorja mbeti e mbyllur në atelienë e saj më se 14 vjet me radhë.

Sot disa prej veprave të saj nga pothuajse të gjitha periudhat e krijimtarisë janë të rregulluar në galerinë e kryeqytetit “Kolorit”. Kuratorja e ekspozitës Neda Mitkovska thekson, se mund të shihen edhe katër vepra të pa prezantuara deri tashti dhe vazhdon:

“Megjithëqë është fëmijë e mërgimtarëve shqiptarë, Lika Janko, gjithënjë thoshte se e ndjen veten bullgare. Mezi 15 vjeçare u pranua në Akademinë e Arteve Figurative në klasën e piktorëve Deçko Uzunov dhe Ilija Petrov. Që atëherë ajo shfaqte stilin e vet të guximshëm dhe të dallueshëm. Gjatë periudhës, në të cilën ishte ndaluar të prezantoheshin veprat e saj, ajo as rregullonte ekspozita me vete, as përfshihej në ekspozitat kolektive të Lidhjes së Piktorëve Bullgarë. Mirëpo, në atë kohë veprat e saj i zbuloi atashoja e Francës në Bullgari dhe në sajë të tij edhe ambasadat e tjera shfaqën interes ndaj krijimtarisë së saj. Më se 200 janë veprat e piktores Lika Janko që janë pronë të koleksioneve private jashtë shtetit. Tablo të saj ka në Evropë, Shtetet e Bashkuara, Amerikën Jugore, Indonezi. Krijimtaria e saj shoqërohet njëkohësisht me pranim dhe mohim të veprave.”

Piktores gjithnjë i pëlqente çdo gjë e guximshme, interesante, jo e zakonshme. Kjo mund të shihet edhe në veprat e saj.

“Ekspozita e saj e parë me vete ishte në vitin 1967. Tematika dhe tablotë e saj nuk ishin të parë deri atëherë. Stili, i cili ajo filloi të zhvillojë, ishte krijuar nga vet ajo dhe më vonë vet ajo e përsosi – tregon Neda Mitkovska. – Ekspozita u mbyll vetëm disa ditë pasi u hap dhe piktores iu ndalua të prezantojë veprat e saj. Kjo vazhdoi deri në vitin 1981. Kjo për arsye, se pushtetarët e atëhershëm e akuzuan në avangardizmin, formalizmin, mungesën e disiplinës. Mirëpo, gjatë kësaj periudhe 14 vjeçare ajo nuk pushoi së punuari dhe jetonte vetëm me artin, i cili ishte tepër i kërkuar nga ambasadorë dhe diplomatë.”

Në se ka ndonjë krijues, nga i cili Lika Janko të ngazëllohej dhe të pranonte ndikimin e tij mbi krijimtarinë e saj, ky padyshim ishte Vinsent van Gog – “mësuesi i vetëm shpirtëror”, siç e quante. Kritiku francez Pier Restani e krahasonte me Pikasonë, duke thënë se ajo është “Pikaso në fustan”. Mirëpo, piktorja përgjigjej me thjeshtësi: “Unë jam Lika”.

“Asaj i ndikuan piktorë si Sezan, van Gog, Gogen. Edhe për balerinat e famshme të Degasë u regjistrua të mësojë balet, që të zbulojë lëvizjet e tyre për të rikrijuar në mënyrë më realiste në veprat e veta – vazhdon rrëfimin Neda Mitkovska. – Lika Janko me siguri mund të quhet “sunduesi i ngjyrës së bardhë”. Vet piktorja thoshte, se boja e bardhë nuk i mjaftonte, se e bardha është ngjyra e Zotit. Ajo përdorte gjëra të ndryshme të natyrshme për tablotë si midhje, gurrëza, copëza litarë, spango, të cilat i afroheshin me natyrën. Format e saj janë të çuditshme – edhe disa mund të thonë, se janë primitive, por ato janë të rregulluara në mënyrë të përsosur. Thënë me një fjalë krijimtaria e saj është me përmasa të gjera.”

Lika Janko u nda nga jeta në vitin 2001 dhe deri në çastin e fundit mbeti me furçën dhe paletën në dorë.

Përgatiti në shqip: Svetllana Dimitrova

Fotografi: Diana Cankova