Gjatë vitit 2018 mbushen 140 vjet nga fillimi i Kryengritjes Kresna-Razllog në Maqedoninë e Pirinit /rrethi i sotëm i qytetit Bllagoevgrad/. Ajo është prova e parë e bullgarëve, të mbetur jashtë kufijve të Bullgarisë së lirë, të mund të arrijnë një drejtësi historike-liri dhe unitet me bashkatdhetarët e vet.

Në fillim të vitit 1878, lufta çlirimtare Ruso-turke përfundon me sukses për veprimtarinë çlirimtare. Perandoria Osmane  është e detyruar të firmosë  marrëveshjen e Sanstefanos, me të cilën e njeh pavarësinë e tokave bullgare, kurse ato janë të caktuara qartë në kufijtë e eksarkisë ortodokse Bullgare të njohur nga sulltani. Por në kongresin e Berlinit gjatë periudhës qershor-korrik 1878 Fuqitë e Mëdha i copëtojnë tokat bullgare për shkak të interesave të veta gjeopolitike. Maqedonia e Pirinit është pjesë nga territori bullgar /32 078 kilometra kuadrat/, e cila mbetet pa kushte në Perandorinë Osmane. Gjatë vjeshtës së vitit 1878 fillon përgatitja e kryengritjes, kurse më 5 tetor në grykën e malit të Kresnës zhvillohet beteja e parë e madhe.

Shënimi i përvjetorit nga kryengritja filloj me një  ekspozitë përfaqësive, të hapur në bibliotekën Kombëtare Shën, Shën “Kirill dhe Metodij”, një iniciativë e përbashkët e bibliotekës dhe të komunës së Kresnës.

"Kryengritja Kresna-Razllog mbetet pak e njohur-në mënyrë të pamerituar-në hijen e Kryengritjes së Prillit dhe të luftës çlirimtare ruso-turke. Por ky është akti i parë për formimin e një kombi të unifikuar bullgar” – deklaroi në fjalimin e saj gjatë hapjes së ekspozitës zëvendëspresidentja Iljana Jotova. Dhe akoma: Që këtu e tutje do të fillojnë prova më se gjysmë shekullore për një bashkim kombëtar-vite të një lufte, të një atdhedashësi, të besimit dhe të etjes për liri. Sot, 140 vjet më vonë, heronjtë e kësaj lufte për triumfin e drejtësisë dhe të lirisë, heronjtë e patrembur si Dimitër Popgjeorgjiev, Stojan Vojvoda, Iljo vojvoda, Banjo Marinov dhe shumë të tjerë prej kohe kanë zënë një vend të denjë në panteonin e heronjve bullgar. Sot, shpesh i dëgjojmë ato fjalë, të shkruara në fasadën e Kuvendit Popullor Bullgar, se “Uniteti e bën fuqinë”. Është mirë jo vetëm ti përsërisim, por ti lexojmë dhe të mendohemi mbi këto fjalë, sepse leximi i tyre i vërtetë kalon përmes atyre viteve të kryengritjes Kresna-Razllog."

Një pjesëmarrje aktive në kryengritje marrin klerikët ortodoks bullgar në Maqedoninë e Pirinit. Për veprimtarinë e tyre flet në fjalimin e vet Eminenca e Tij mitropoliti i Nevrokopit Serafim:

“Siç tregon dhe vet ekspozita, në themel të fillimit të organizimit të kësaj kryengritjeje janë klerikët nga dioqezat maqedonase të popullit tonë. Të cilët me frymën e tyre të zjarrtë mundin ta shtyjnë popullin drejt një vetëflijim, drejt shfaqjes së asaj dashurie të vërtetë e të përsosur të krishterë, e cila kërkon të vëmë shpirtrat tanë për njeriun e afërt. Prandaj përshëndes që të gjithë, të cilët kanë punuar që të mund të rifreskohet kujtesa për një veprimtari me një karakter flijimi dhe atdhedashuri të madhe, siç është Kryengritja Kresna-Razllog”.

Kryetari i komunës së Kresnës Nikollaj Gjeorgiev falënderoi për ndihmën në organizimin e ekspozitës “Komuna e Kresnës nuk është e madhe, ajo nuk disponon me buxhetet e komunave të mesme dhe të mëdha bullgare. Prandaj u jemi shumë mirënjohës e të prekur nga ajo që bënë kolegët tanë nga biblioteka Kombëtare. Ata e morën dorën tonë të zgjatur  dhe u përfshinë në mënyrë jashtëzakonisht aktive në përgatitjen e kësaj ekspozite. Një përkulje të madhe për atdhedashurinë  dhe patriotizmin e tyre.”

Përpara 140 vjetëve popullsia e Maqedonisë së atëhershme të Pirinit nuk është e madhe, por ajo me skuadrat e veta  të armatosura e vazhdon rezistencën kundra perandorisë së madhe më shumë se 6 muaj.

“Jo rastësisht kryengritja është e përcaktuar si maja më e lartë  në rezistencën e bullgarëve maqedonas kundra vendimeve të kongresit të Berlinit, theksoi Krasimira Aleksandrova, drejtoresh e Bibliotekës Kombëtare. Pavarësisht dhe jo e suksesshme kryengritja  është një prelud i luftës epike të bullgarëve maqedonas për një çlirim kombëtar dhe aderim ndaj Evropës së lirë. Ajo është një nga paraqitjet më të zgjatura  të lëvizjes së armatosur kombëtare çlirimtare, e cila përfshin periudhën nga tetori 1878 deri në fund të muajit maj 1879."

Kryengritja Kresna-Razllog padyshim se është e frymëzuar  dhe nga ndërtimi i shtetit të lirë bullgar në Principatën e Bullgarisë / Bullgaria e sotme Veriore dhe rrethi i Sofjes. Bullgarët në Maqedoninë e Pirinit e dinë se, në veri prej tyre  formohet një Bullgari në frymën e traditave evropiane  dhe respektimi i të drejtave njerëzore. Derisa në Pirin akoma shpërthejnë armët dhe topat, më 16 prill 1879 në qytetin Veliko Tërnovo është pranuar Kushtetuta e Tërnovos, me një frazë kuptimplotë: “Çdo një njeri nga çdo lloj seksi, besimi dhe kombësi të jetë i lirë menjëherë pasi të shkel në territorin Bullgar”. Liria për Maqedoninë e Pirinit do të vijë 33 vjet më vonë si rezultat të luftës heroike Ballkanike, në të cilën populli bullgar përsëri do ta habisë Evropën dhe botën me trimërinë e vet.

Përgatiti në shqip: Nataniela Vasileva

Foto: BGNES