Bulgaristan, yaklaşık beş asırlık Osmanlı egemenliği ardından ulusal kurtuluşuna yol açan Nisan Ayaklanmasının 149. yılını kutluyor. Bir buçuk asır sonra, 1876 Nisan Ayaklanmasına katılan herkesin, ister lider ya da sıradan bir ihtilalci olsun,  Osmanlı İmparatorluğu’nun hakimiyetine son vermek için mümkün olan ve en iyisini yaptığını unutmamalıyız. Ayaklanmayı organize eden Giurgiu Devrimci komitesinin başında bulunan “havarilerin” çoğu çatışmalara katılmadı. Her bir yerleşim yerindeki ayaklanma hazırlıkları yerel komite üyeleri tarafından yönetildi. Bunlar arasında, Dördüncü Devrimci bölgesinin isyancı başkenti Panagürişte’de genç ve yetenekli lider Pavel Bobekov’un figürü ön plana çıkıyor.

Kurtuluştan(1878) önce Panagürişte, Sredna gora sıradağlarının güney kısımlarında yer alan 12 bin nüfuslu büyük bir Milli Uyanış dönemi şehriydi. Varlıklı aileler Avrupa ve tüm Osmanlı eyaletleriyle ticaret yapıyordu. 1852 yılında, Az. Petka gününde doğan Pavel Bobekov Stanyo Bobekov’un ilk oğluydu. Babası fakirdi ve İstanbul’da Rum evlerinde çalışırken tanıdığı Rum Manto ile evlendi ve toplam 5 çocuğu oldu. Okuma yazması olmayan Stanyo, çocuklarının okuyabilmesi için elinden geleni yaptı. Pavel, İstanbul’da Robert kolejinden mezun olduktan sonra Askeri Tıp Akademisi’nde okumaya başladı. Yayıncılık yaparak masraflarını karşıladı. Babasının ölümü ve ailevi sebeplerden ötürü eğitimini tamamlayamadı ve ailesine bakmak için Panagürişte’ye geri döndü.

Fransızca, İngilizce, Türkçe ve Yunanca bilen Pavel, memleketinde öğretmenlik yapmaya başladı, Okuma evinin başkanı oldu. 1876 yılının kışında Georgi Benkovski şehre geldiğinde ve yıllar önce Vasil Levski tarafından kurulan yerel isyan komitesini yeniden canlandırdığında, baş öğretmen Nayden Drinov, ona Panagürişte’de ayaklanmanın gerçekleşmesi için Bobekov’u davaya kazandırmaları gerektiğini söyledi.

Her şeyi bilen, pratik ihtilalci, güçlü ve küstah mizaçlı Benkovski, Bobekov gibi bir karakterle karşı karşıya geldi. Giurgiu Devrimci Komitesinden yardımcı havari, Dördünü İhtilal Bölgesinde ayaklanma hazırlıklarının başını çekti. Komşu Koprivştitsa şehrinde doğan Benkovski, “gramerciler” olarak adlandırdığı kendisinden daha eğitimli olanların sorularından hoşlanmıyor. Onların sorularını voyvodanın yanıtsız bırakıyordu ya da tartışmalı yanıtlar veriyordu. Ayaklanma hazırlıklarıyla ilgili Oborişte’de düzenlenen toplantı sırasında hararetli tartışmalar yaşandı. 

Toplantıya katılan halk temsilcileri basit sorular sordu: kadınları ve çocukları köyde bırakmak zorunda kalırlarsa müfrezelerle Balkan dağına çıkıp Osmanlılara karşı nasıl savaşacaklardı? Kadınları ve çocukları alıp, güçlerini birleştirecekleri büyük kamplarda toplanmaları önerilir. Ancak kadınlar ve çocuklar yanlarında iken nasıl savaşacaklar? diye yine sorular yöneltildi. Zira bir yere toplanarak, Osmanlı askerleri tarafından kuşatılıp yok edilmeler, kolaylaştırmış olacaklar. Havarilerden hiçbirinin ayaklanma patlak verdiğinde hepsinin ihtilal sunağında kurban olacaklarını söylemeye cesareti yoktu. Oborişte’de ayaklanmanın başlatılma tarihi tartışılır. Bir çoğu Paskalya’ya kadar olan sürenin hazırlık için yetersiz olduğunu düşünüyordu. Benkovski, ayaklanmaya liderlik etme konusunda mutlak yetki istedi. Toplantının başarısızlıkla sonuçlanması, Benkovski’nin belagatı ve “gramercilerin” ortak amaç uğruna uzlaşmaları sayesinde önlendi.

• Nisan Ayaklanması üzerinden 136 yıl tamamlandı

Ayaklanma, 20 Nisan 1876 (eski takvim) erken patlak verince, askeri eğitim almış tek kişi olan Pavel Bobekov, isyancılar arasında en yüksek askeri rütbe olan “binbaşı” seçildi. Ayaklanmanın ilan edilmesinden hemen sonra Panagürişte’de Geçici hükümet olarak bilinen Askeri Konsey kuruldu. Ayaklanmanın hazırlıklarına aktif katılan yerel ihtilal komitenin önde gelen isimlerinden oluşan konseyin başkanlığına o zaman 24 yaşındaki Bobekov seçildi. Böylece, sadece birkaç gün için de olsa ilk Bulgar başbakanı olarak tarihe geçti.

Bobekov, ihtilal başkentinin savunmasına komuta etti. 27 ila 30 Nisan tarihleri arasındaki çatışmalarda şehrin savunmasını başarıyla yönetti. Panagürişte halkı ve civar köylerden gelenler cesurca savaştı. Osmanlı ordusunun düzenli birimlerinin ezici bir üstünlüğü vardı. Panagürşte ele geçirildi ve ateşe verildi. Binlerce kadın, çocuk ve yaşlı katledildi. Benkovski, Sredna gora dağından yangını izledi ve ağladı. Aynı zamanda Bobekov, son savaşanları kuşatmanın dışına çıkardı. Koprivştitsa’ya gitti ve yerel çorbacılar tarafından esir tutulan ihtilalcileri ve liderleri Panayot Volov ve Todor Kableşkov’u serbest bıraktı.

Pavel Bobekov Eflak’a ulaşmayı başardı. 1876 yılında Osmanlı-Sırp savaşına gönüllü olarak katıldı. Osmanlı-Rus savaşında Rus askeri karargahında tercümanlık yaptı, ancak tifüse yakalandı ve 1877 yılında Tırnovo’da öldü. Şehirdeki “Aziz Nikola” kilisesinin bahçesine defnedildi, ancak mezarının yeri bilinmemektedir.

Pavel Bobekov’un doğduğu Panagürişte şehri, Nisan Ayaklanmasının yıldönümü münasebetiyle düzenlenen kutlama etkinliklerinin merkezidir. Gelenek üzere kutlamalar Panagürişte piskoposluk bölgesinden rahiplerin başında bulunduğu ayin geçidi ile başlar. Rahipler geçit sırasında Georgi Benkovski’nin “Kanatlı” çetesinin kutsandığı Poibrene gümüş haçını taşıyorlar.

Nisan Aayaklanması’nda hayatını kaybedenler için “Meryem ana” Kilisesi’nde ayin okutulur. Vatandaşlar “Apriltsi” Ulusal Anıt kompleksindeki ebedi ateşin önüne çiçek ve çelenkler bırakır. Konser programı ve resmi törenin ardından havai fişek gösterisi şehrin semalarını aydınlatacak.

Foto: İvo İvanov, BGNES, Paskal Sebah, BDDB, Vasya Atanasova, Facebook / Retro Panagürişte, Stoyan Radulov, Facebook /Panagürişte belediyesi

Çeviri: Ergül Bayraktar