Τα χρώματα των λουλουδιών, τις παράξενες μορφές των βουνοπλαγιών και κορυφών, τα πουλιά - όλα θα βρείτε στα παραδοσιακά βουλγαρικά χαλιά. Περιτριγυρισμένοι από την ομορφιά και την ποικιλομορφία της πλούσιας φύσης, η οποία αλλάζει την εμφάνισή της στις τέσσερις εποχές, οι Βούλγαροι δημιουργούν εδώ και αιώνες δικό τους στυλ και αισθητική, που βλέπουμε στο σπιτικό ύφασμα. Στην εκπομπή θα μάθετε για την κατασκευή χαλιών ως λαϊκό επάγγελμα.

Σύμφωνα με τους ερευνητές, τις ρίζες της ταπητουργίας θα ζητήσουμε στην Κεντρική Ασία. Τα πρώτα στοιχεία που από πριν χιλιετίες συνδέονται με την κουλτούρα των νομαδικών φυλών που ζούσαν σ’ αυτά τα εδάφη. Χρησιμοποιούσαν τα χαλιά για να καλύψουν το πάτωμα. Από χαλιά ήταν και τα εσωτερικά τοιχώματα των σπιτιών τους, την σέλα αλόγων, το λίκνο των παιδιών τους.

Τα χαλιά αποτελούν μέρος της καθημερινής ζωής των νομάδων και σημαντικό στοιχείο της κουλτούρας τους. Στα χειροποίητα χαλιά τους βλέπουμε την αιώνια αναζήτηση της ομορφιάς. Από τις φιγούρες και την χρησιμοποίηση χρωμάτων κρίνουμε για την κοσμοαντίληψη τους, τα ήθη και έθιμα. Από την Κεντρική Ασία οι νομαδικές φυλές μετακινούνται σε διάφορες κατευθύνσεις σε όλη την ήπειρο, φέρνοντας μαζί τους την αυθεντική τεχνολογία για την κατασκευή χαλιών.


Αργαλειός που εκτίθεται στην Εθνική έκθεση λαϊκών επαγγελμάτων και τεχνών στο χωριό Ορεσάκ. Φωτογραφία: BGNES

Στη Βουλγαρία η κατασκευή χαλιών είναι από τις αρχαιότερες τέχνες. Συνήθως οι γυναίκες ασχολούνται με τη κατασκευή χαλιών αφού χρησιμοποιούν τα παραδοσιακά υλικά μαλλί και βαμβάκι. Το χρωματισμό τους κάποτε γινόταν με φυσικά χρώματα - βότανα, χόρτα, φλοιός ορισμένων ειδών δένδρων.

Η τεχνική της κατασκευής μεταβιβάζονταν από γενιά σε γενιά και το προϊόν έπρεπε να είναι καλά φτιαγμένο και καλής ποιότητας ώστε να χρησιμοποιείται πιο πολλά χρόνια, παρά το γεγονός ότι από ιστορική άποψη τα υφαντά έχουν μια σύντομη ζωή - μόνο μερικούς αιώνες. Να γιατί δεν μπορούμε να ξέρουμε με σιγουριά πώς έφτιαχναν τα χαλιά οι Βούλγαροι κατά τα χρόνια του Μεσαίωνα. Αλλά μπορούμε να υποθέσουμε ότι δεν ήταν πολύ διαφορετικά από τα δείγματα που διατηρούνται σε διάφορα μουσεία σήμερα από την περίοδο της Αναγέννησης.


Χαλιά στο Κότελ. Φωτογραφία: Αλμπένα Μπέζοφσκα

Οι πληροφορίες βρέθηκαν σε διάφορα χειρόγραφα που άφησαν οι ταξιδιώτες. Ο Felix Kanitz, αρχαιολόγος, εθνογράφος, ιστορικός και καλλιτέχνης, έχει επισκεφθεί τη χώρα μας αρκετές φορές. Για πρώτη φορά έρχεται στη Βουλγαρία μέσα του 19ου αιώνα. Ο ίδιος γράφει: "... Στη Βουλγαρία βρήκα μια πολύ καλά αναπτυγμένη βιομηχανία. Σε πολλά βουλγαρικά χωριά και πόλεις φτιάχνονται ζώνες, μαχαίρια, διάφορα διακοσμητικά από μέταλλο, κεραμικά, ξυλόγλυπτα, πίνακες ζωγραφικής – βαμβακερά και μεταξωτά χαλιά, πλεξούδες, και πολλά άλλα. Περισσότερα μου αρέσουν τα βουλγαρικά χαλιά. Οι ποικιλίες χρωμάτων και λουλουδιών είναι επιδέξια τοποθετημένα ..."

Με τα πλούσια χρώματα και σχέδια η τέχνη αυτή σταδιακά απομακρύνεται από το σπίτι και τη καθημερινότητα, και γίνεται καλλιτεχνική βιοτεχνία. Υπάρχουν στοιχεία για διάσημες δεξιοτέχνισσες οι οποίες έφτιαχναν στο παρελθόν θαυμάσια χαλιά, κλινοσκεπάσματα, σκεπάσματα για τα έπιπλα, διακοσμητικά μαξιλάρια.


Χαλιά από το Τσίπροβτσι. Φωτογραφία: radiovidin.bnr.bg

Γνωστά είναι μερικά στιλ στην κατασκευή χαλιών. Δύο από αυτά φέρουν τα ονόματα των οικισμών, όπου κατασκευάζονται τα χαλιά - του Τσίπροβτσι και του Κότελ.

Η ιστορία της κατασκευής χαλιών του Τσίπροβτσι, βορειοδυτικής Βουλγαρίας, είναι γεμάτη θρύλους, αλλά και πραγματικές ιστορίες. Στο 17 αιώνα η πόλη Τσίπροβτσι και τα γύρω χωριά έχουν ήδη σχηματιστεί φιγούρες, που στολίζουν τα χαλιά, τα οποία και μέχρι σήμερα χρησιμοποιούνται στα έργα των σύγχρονων καλλιτεχνών από την περιοχή αυτή. Ένα από τα σχήματα - στολίδια είναι ονομάζεται karakachka που σημαίνει "νύφη με μαύρα μάτια". Θεωρείται δε συμβολική εικόνα της θεάς της γονιμότητας. Αυτά τα χαλιά φτιάχνονται σε δύο χρώματα - κόκκινο και μαύρο ή κόκκινο και λευκό. Τα δείγματα αυτά έχουν εμφανισθεί νωρίτερα από το 17ο αιώνα και δεν έχουν ανάλογα στον κόσμο. Στα παλιά τεφτέρια των επαγγελματιών του Τσίπροβτσι είναι γραμμένο ότι ο τουρκικός στρατός αγόραζε 8.000 χαλιά ετησίως για κλίνες και για προσευχή.

Η πόλη Κότελ που κείται στην αντίθετη άκρη, δηλαδή στο ανατολικό τμήμα του Αίμου, είναι επίσης γνωστή με την σχολή κατασκευής χαλιού. Το 1933 λειτούργησε βιοτεχνία συνεταιρισμό για την παραγωγή των παραδοσιακών υφασμάτων, και αργότερα άνοιξε μια σχολή καλλιτεχνικών επαγγελμάτων, όπου οι γυναίκες με πείρα δίδαξαν την τέχνη τους στις νεότερες. Αργότερα το σχολείο μετακινήθηκε, αλλά η παλιά βιοτεχνική παράδοση συνεχίζει να ζει στο Κοτελ μέσα από τα έργα μερικών ηλικιωμένων γυναικών.


Παρά τις τοπικές ιδιομορφίες, στα βουλγαρικά χαλιά θα βρείτε πολλά κοινά στοιχεία όπως μακαζα, ένα αρχαίο σύμβολο, το οποίο αποτελείται από δύο τρίγωνα - είναι ένα σημάδι του αρσενικού και του θηλυκού, του θεϊκού της αρμονίας και ισορροπίας.

Μετάφραση: Πένκα Βέλεβα