Όλο και περισσότερες αποδείξεις επιβεβαιώνουν έναν εκ πρώτης όψεως θαρραλέο ισχυρισμό. Ότι όχι τα εδάφη της αρχαίας Μεσοποταμίας είναι το λίκνο του πολιτισμού μας, αλλά…η Βαλκανική χερσόνησος. Τα ευρήματα από έναν λίγο γνωστό πολιτισμό που προηγείται του πολιτισμού της Αιγύπτου και μάλιστα και του Σουμέρ, εστιάζουν την προσοχή των επιστημόνων και αναστρέφουν σε 180 μοίρες της απόψεις μας για την αρχαιότητα.



Τα ευρήματα αυτά από τη ζωή μιας αρχαίας κοινωνίας σιγά σιγά εμφανίζονται από τα ερείπια της ιστορίας για να μας επιστρέψουν 6-7 χιλιετίες πίσω, στα χρόνια όταν στα εδάφη μας ακμάζει άγνωστος πολιτισμός με εντυπωσιακά αναπτυγμένη κουλτούρα. Πρόκειται για περίοδο που προηγείται τουλάχιστον με χιλιετία το Σουμέρ και την Ακκάδ.

Μία από τις πιο εμβληματικές αποδείξεις για αυτόν τον μυστηριώδη πολιτισμό είναι ο χρυσός θησαυρός από την χαλκολιθική Νεκρόπολη της Βάρνας (από την περίοδο 4400-4100 χρόνια πρ. Χρ.), γνωστός ακόμα σαν το αρχαιότερο επεξεργασμένο χρυσό του κόσμου. Στις μέρες μας οι εκθέσεις με τα λεπτεπίλεπτα αυτά κοσμήματα παρουσιάζονται στα μεγαλύτερα μουσεία του κόσμου, διαφημίζοντας τη βουλγαρική πολιτιστική κληρονομιά.

Από την ίδια εποχή είναι και ο προϊστορικός οικισμός κοντά στην πόλη Προβάντια στην ανατολική Βουλγαρία, που ιδρύθηκε κοντά σε αρχαία παρευξείνια αλυκή. Οι κάτοικοί του ευημερούσαν χάρη στο αλάτι που αποτελούσε κάποτε το βασικό νόμισμα. Να αναφέρουμε και τη λιμναία πόλη της νήσου του Ντουράνκουλακ όπου βρίσκονται τα ερείπια της αρχαιότερης πέτρινης αρχιτεκτονικής της Γηραιάς Ηπείρου από πριν 7 χιλιετίες.

Από την ίδια εποχή είναι και ο τύμβος του αρχαίου οικισμού Γιουνάτσιτε στην περιοχή του Πάζαρτζικ. Οι αρχαιολόγοι από χρόνια ερευνούν την περιοχή, γεμάτη ευρήματα από την χαλκολιθική περίοδο. Οι ανασκαφές του υφηγητή Γιάβορ Μπογιατζίεφ που γίνονται προς το παρόν ανακαλύπτουν τείχος κάστρου με πάχος άνω των 4 μέτρων, που περικύκλωνε κάποτε πόλη με δρόμους, κτίρια κ.λ.π. "Υποθέτουμε ότι είναι η αρχαιότερη πόλη της Ευρώπης", λέει ο υφηγητής Μπογιατζίεφ και προσθέτει ότι τα ευρήματα χρονολογούνται από την 5^η χιλιετία πρ. Χρ. .

Η πόλη απλώνονταν σε έκταση 120-150 στρεμμάτων. Το εντυπωσιακό είναι ότι στα εδάφη μεταξύ των ποταμών Τίγρη και Ευφράτη παρόμοιοι οικισμού δημιουργούνται μόλις 1500 χρόνια αργότερα. "Ενώ σύμφωνα με τους ερευνητές που εργαζόταν στη Μεσοποταμία οικισμοί με έκταση 7-8 στρεμμάτων θεωρούνταν ήδη πόλεις", λέει ο υφηγητής Μπογιατζίεφ και συμπληρώνει: "Έτσι που και με τα πρότυπα της Μεσοποταμίας μπορούμε να ισχυριζόμαστε ότι έχουμε την αρχή κάποιας πόλης. Επίσης έχουμε τη δομή, που αργότερα γίνεται καθοριστική για την πόλη. Δηλαδή, έχουμε μεγάλο οικισμό, ενώ στο υψηλότερο μέρος του και κάστρου. Ενώ αυτή είναι η πολεοδομία κάθε αρχαίας πόλης – η ύπαρξη κάστρου μέσα της όπου σε ώρα ανάγκης να στεγαστεί ο πληθυσμός. Εκεί μένει η ελίτ, αναπτύσσονται τέχνες κ.λ.π. Ενώ στον οικισμό Γιονάτσιτε έχουμε αποδείξεις για αναπτυγμένο πολιτισμό πολύ πριν τις γνωστές για μας πρώιμες πόλεις. Είναι ένα απίθανο ιστορικό μνημείο στο οποίο υπήρχε ζωή από 5 χιλ. χρόνια πρ.Χρ. με σύντομες περικοπές έως το Μεσαίωνα –ή ολόκληρες 6 χιλιετίες".

Τι παρίστανε όμως αυτή η αρχαία πόλη; Υποτίθεται ότι οι κάτοικοί της επιβίωναν βασικά με ψάρεμα στον κοντινό ποταμό Τοπόλνιτσα. Ζούσαν όχι σε καλύβες, αλλά σε άνετα σπίτια, κατασκευασμένα από ξύλινα πλέγματα καλυμμένα με πηλό. Ήταν με έκταση 80-120 τ.μ., ενώ ορισμένα από τα κτίρια και διώροφα.



"Αυτές οι οικοδομές δεν είναι πολύ διαφορετικότερες από τα σπίτια από κιρπίτσι στα χωριά μας από πριν 70-80 χρόνια", εξηγεί ο υφηγητής Μπογιατζίεφ. "Ανακαλύφθηκαν και κεραμικά κομμάτια, μεταξύ των οποίων και δεκάδες φανταστικές φιγούρες πουλιών, που εκτίθενται στο Ιστορικό Μουσείο του Πάζαρτζικ. Μέχρι στιγμής έγιναν οι αρχαιολογικές ανασκαφές δύο δρόμων, επίκεινται να ερευνηθεί και η κεντρική περιοχή του κάστρου. "Εδώ βρήκαμε δοχεία με ζωγραφιές, που μας δίνουν λόγο να μιλούμε για το ξεκίνημα αρχαίας γραφής", ισχυρίζεται ο υφ. Μπογιατζίεφ και συνεχίζει: "Είναι εποχή που γενικά, τουλάχιστον στην Ευρώπη, το αποκορύφωμα του πολιτισμού είναι ακριβώς στη Βαλκανική χερσόνησος. Στη Βουλγαρία υπάρχουν πολλοί οικισμοί, μεγάλο μέρος από τους οποίους είναι δυνατόν να αποδειχθούν παρόμοιοι στον οικισμό του Γιουνάτσιτε. Είναι πολιτισμός, γνωστός βασικά με τη χαλκολιθική νεκρόπολη της Βάρνας, αλλά εγώ όλο και περισσότερο νομίζω ότι μπορούμε να μιλάμε και για αρχή ενός αρχαίου πρωτοκράτους, που μπορεί να είναι και το πιο πρώιμο στον κόσμο. Μιλώ για όλο αυτόν τον πολιτισμό που απλώνονταν από την Κάρπαθο έως το Αιγαίο. Επειδή έχουμε ήδη αρκετά μνημεία που μας δίνουν λόγο να θεωρούμε ότι οι άνθρωποι αυτοί είχαν πολύ μεγάλο βαθμό οργάνωσης, που προϋποθέτει και κεντροποιημένη εξουσία".

Στις αρχές της 4^ης χιλιετίας πρ.Χρ. στα εδάφη μας εισχωρούν άγριες φυλές που κυριολεκτικά εξοντώνουν αυτόν τον λίγο γνωστό πολιτισμό. Αργότερα η ζωή εδώ εκ νέου εμφανίζεται, αλλά το πολιτιστικό επίπεδο είναι βαθμούς χαμηλότερο. Ενώ από την κάποτε λάμψη και ευημερία των ανθρώπων από την χαλκολιθική περίοδο μένει μόνο ένας χρυσός θησαυρός, τα κεραμικά ευρήματα και… οι θρύλοι.

Μετάφραση: Σοφία Μπόντσεβα
Φωτογραφία: Βενέτα Νικόλοβα