Κλείνουν 150 χρόνια από τη γέννηση του καθηγητή Βασίλ Ζλατάρσκι, μιας σημαδιακής φιγούρας στη βουλγάρικη ιστοριογραφία που μεγαλώνει σε μια διαφωτισμένη οικογένεια. Ο πατέρας του – Νικόλα Ποπβασίλεφ Ζλατάρσκι ήταν σεβαστός δάσκαλος στην περιοχή του Τίρνοβο κατά την περίοδο της Οθωμανικής Κυριαρχίας. Ήταν διάσημος αγωνιστής για την ανεξαρτησία της βουλγάρικης εκκλησίας και συμμετείχε στο Πρώτο Εκκλησιαστικό Λαϊκό Συνέδριο το 1871 στην Κωνσταντινούπολη, που ενέκρινε το καταστατικό της Βουλγαρικής Εξαρχίας. Αυτά μαθαίνουμε από την υφηγήτρια Λιζμπέτ Λιούμπενοβα από το Ινστιτούτο Ιστορικών Μελετών της Βουλγάρικης Ακαδημίας Επιστημών. Συμπληρώνουμε πως τα χρόνια μετά την Απελευθέρωση εκτός από τον Βασίλ Ζλατάρσκι στο Πανεπιστήμιο της Σόφιας καθηγητής γίνεται και ο αδερφός του Γκεόργκι, που αφοσιώνεται στην Γεωλογία. Στην οικογένεια υπάρχουν άλλα δυο αδέρφια. Ο ένας είναι αξιωματικός του ρώσικου στρατού, ενώ ο άλλος - διάσημος οικονομολόγος.

Όπως σημειώνει η υφηγήτρια Λιούμπενοβα ο Βασίλ Ζλατάρσκι είχε την επιθυμία να γράψει ένα μνημειώδες έργο – «Ιστορία του Βουλγάρικου Κράτους κατά τον Μεσαίωνα» - που μέχρι και σήμερα αντιγράφεται από κάποιους φοιτητές, γιατί είναι εξαιρετικό σαν ευρετήριο. Ο καθηγητής δεν είχε πάντα δίκιο και κάποιες από τις θέσεις του δεν άντεξαν στον χρόνο, αλλά:

«Εκείνος είχε πάντα τη φιλοδοξία να γράψει μια συστηματική ιστορία της Μεσαιωνικής Βουλγαρίας. Η ζωή δεν του έφτασε, πρόκειται για μια ιστορία χωρίς τέλος. Όσοι ενδιαφέρονται και ειδικά οι νέοι ιστορικοί ας επισκεφτούν το Μουσείο του Πανεπιστημίου της Σόφιας, που βρίσκεται στον τελευταίο όροφο, να δουν το στυλό, με το οποίο έγραψε αυτές τις χιλιάδες σελίδες. Ο Ζλατάρσκι είχε την άνεση να είναι ο πρώτος. Γιατί ο θεμελιωτής του κριτικού ρεύματος στην ιστοριογραφία μας ο Σπυριντόν Παλαούζοφ δρα και πεθαίνει στη Ρωσία. Ο Μαρίν Ντρίνοφ, αν και κάμποσες φορές έρχεται στη Βουλγαρία, πεθαίνει στο Χάρκοβο και ποτέ δε γίνεται καθηγητής πανεπιστημίου. Εκείνος ήταν πραγματικά φωτισμένος. Ενώ ο Ζλατάρσκι, αφού τελειώνει ιστορία στην Αγία Πετρούπολη και παίρνει την ειδίκευσή του στην Αρχαιολογία στο Βερολίνο και το Μόναχο, επιστρέφει και διδάσκει στο Ανώτατο Σχολείο στη Σόφια, που γίνεται το πρώτο κρατικό πανεπιστήμιο με την ονομασία Πανεπιστήμιο της Σόφιας «Άγιος Κλήμης της Αχρίδας». Κατ’ αυτόν τον τρόπο πραγματικά δεν είχε ανταγωνισμό και μπορούσε με την ησυχία του να επιλέγει τα πεδία, στα οποία να εξελίσσεται.»

Ο Βασίλ Ζλατάρσκι δεν τα καταφέρνει να τελειώσει το έργο του για το Δεύτερο Βουλγάρικο Κράτος, που ιδρύεται μετά τη Βυζαντινή Κυριαρχία του 1018-1185. Εκείνος τυπικά διαχωρίζει το βουλγάρικο κράτος σε Πρώτο και Δεύτερο, κάτι που κάνουμε ως σήμερα, μπαίνοντας σε μια αντίφαση, γιατί δεν υπάρχουν πολλά βουλγαρικά κράτη, μεταξύ του Πρώτου και του Δεύτερου Κράτους υπάρχει άρρηκτη σχέση», υπογραμμίζει η Λιζμπέτ Λιούμπενοβα.

«Αλλά ο Ζλατάρσκι δεν είναι γνωστός μόνο με το ότι θέτει τα θεμέλια των Μεσαιωνικών μελετών στη χώρα μας. Μετά τον Μαρίν Ντρίνοφ πρόκειται για τον πιο σοβαρό συνεχιστή των γνώσεων για αυτήν την περίοδο. Αλλά ήταν υπερφορτωμένος και με γραφειοκρατική δουλειά. Φτάνει να κοιτάξετε τη δράση του όσον αφορά τη δημιουργία της έδρας, την προσέλκυση νέων επιστημόνων και μάλιστα ποιοτικών. Γιατί τότε δεν τους μάζευαν με το κιλό και δεν τους παρήγαγαν όπως τώρα. Αντιθέτως, επέμεναν να είναι άνθρωποι υψηλού επιστημονικού επιπέδου. Μαθητές του Βασίλ Ζλατάρσκι ήταν ο Νικόλα Μίλεφ, ο Πέταρ Νίκοφ, ο Πέταρ Μουταφτσίεφ – φωτισμένοι επιστήμονες. Γι’ αυτό συνήθως λέμε πως πρόκειται για τον Χρυσό αιώνα στις ιστορικές μας αναζητήσεις. Αλλά ο Ζλατάρσκι έχανε πάρα πολύ χρόνο με τη γραφειοκρατία. Ήταν κοσμήτορας και δυο φορές πρύτανης. Κάμποσες φορές ήταν πρόεδρος του Βουλγάρικου Φιλολογικού Συλλόγου, μετέπειτα Βουλγάρικη Ακαδημία Επιστημών, ηγούταν του ιστορικο-φιλολογικού του κλάδου. Ήταν και πρόεδρος, και αντιπρόεδρος. Αλλά ξέρετε τι μου κάνει εντύπωση; Εγώ, επειδή έχω διαβάσει την προσωπική του αλληλογραφία, πάντα με ενθουσιασμό και θαυμασμό παρακολουθούσα τις στιγμές, στις οποίες ήταν αναγκασμένος να διακόψει την επιστημονική του εργασία, για να είναι πρύτανης. Και πρέπει να σημειώσουμε πως τότε οι πρυτάνεις δεν ήταν αιώνιοι, εφ όρου ζωής, όπως είναι τώρα. Τότε ο πρύτανης ηγούταν του Πανεπιστημίου μόνο για ένα χρόνο και αυτό γινόταν προμελετημένα, για να μη δημιουργούνται λόμπι και καταχρήσεις. Τη μια χρονιά ήταν πρύτανης, την άλλη προπρύτανης και έπειτα μετέδιδε τη σκυτάλη και τα επόμενα τρία χρόνια δεν είχε δικαίωμα να ξαναθέσει υποψηφιότητα. Αυτή ήταν μια εξαιρετικά δημοκρατική διαδικασία – εκ περιτροπής, που δυστυχώς εμείς, οι σημερινοί δημοκράτες, δε θέλουμε να εισάγουμε στην επιστημονική μας ζωή.»

Ουσιαστικά ο Ζλατάρσκι υπέφερε, όταν τον επέλεγαν για πρύτανη. Υπάρχουν γράμματα, στα οποία γράφει: «Ώ, Θεέ μου γιατί ξανά στάθηκαν σε μένα. Αυτή η γραφειοκρατία θα μου ανακατέψει όλα τα επιστημονικά μου σχέδια.» Αυτός είναι ο επιστήμονας. Ο επιστήμονας δεν επιζητά εξουσία, χρήματα και φτηνή δόξα – να είναι ένας υπάλληλος, αν και προσέδιδε κύρος το να είσαι πρύτανης του Πανεπιστημίου της Σόφιας. Αλλά για εκείνον στην πρώτη θέση ήταν η επιστήμη.

Μετάφραση: Αγάπη Γιορντανόβα

Φωτογραφίες: wikipedia.org