Στις 19 Ιουνίου οι Βούλγαροι τιμούν την μνήμη του Παΐσιου Χιλανδαρινού (1722-1773), του βούλγαρου διαφωτιστή που συνέγραψε την «Σλαβοβουλγάρικη ιστορία», η οποία βασισμένη σε αδιάσειστες ευρωπαϊκές ιστορικές πηγές βοήθησε τους Βουλγάρους να αναστηλώσουν το ηθικό τους και να ορθώσουν το ανάστημά τους διεκδικώντας την απελευθέρωσή τους από την Οθωμανική κυριαρχία.

Πολλοί είναι οι τόποι που διεκδικούν να είναι η γενέτειρα του διαφωτιστή αλλά αυτό που είναι σίγουρο είναι ότι το 1745 ο Παΐσιος, από την επαρχία του Σάμοκοβ, πήγε στην Μονή Χιλανδαρίου στο Άγιο Όρος, όπου ο αδερφός του ήταν ηγούμενος. Αργότερα ο Παΐσιος μεταφέρθηκε στην μονή Ζωγράφου όπου μετά από ένα ταξίδι στην Σερβία, για να ερευνήσει κάποιες ιστορικές πηγές, το 1762 συνέγραψε την χειρόγραφη ιστορική του μελέτη που έθεσε τα θεμέλια της αφύπνισης της εθνικής συνείδησης των Βουλγάρων και της παλιγγενεσίας. 

Ο Παΐσιος εμπνεύστηκε από ιστορικά έργα του καρδινάλιου της Βενετίας, Καίσαρα Βαρόνιου (1538-1607) και του αββά από το Ντουμπρόβνικ Μαύρο Όρμπινι (1563-1614). Μεταξύ των πηγών του είναι συγγράμματα από τις βιβλιοθήκες των μοναστηριών του Αγίου όρους αλλά και οι βίοι βούλγαρων αγίων όπως τους περιγράφει ο τελευταίος πατριάρχης του Δεύτερου Βουλγάρικου Βασιλείου, πατριάρχ Ευτίμι, πατριάρχης από το 1375 έως το 1393 όταν ο σουλτάνος των Οθωμανών, Βαγιαζίτ Α΄, κατέλαβε την τότε πρωτεύουσα της μεσαιωνικής Βουλγαρίας, Βελίκο Τάρνοβο. Στην εισαγωγή ο μοναχός καλεί τους Βουλγάρους να είναι λογικοί και μιλά για την ωφελιμότητα από την γνώση του παρελθόντος. Δίνει έμφαση στο ότι οι Βούλγαροι είχαν βασίλειο και κράτος, πολιτικούς και θρησκευτικούς ηγέτες, εξωτερική πολιτική για την οποία υπάρχουν γραπτές μαρτυρίες αιώνων. 

Σήμερα το έργο του Παΐσιου και η έκκλησή του προς τους Βουλγάρους να θυμούνται την γενιά τους και να μην απαρνιούνται την γλώσσα τους και την ιστορία τους, είναι ακόμα επίκαιρα. Μέχρι τις μέρες μας έχουν διασωθεί 60 χειρόγραφα αντίγραφα της «Σλαβοβουλγάρικης ιστορίας» ενώ το πρώτο τυπωμένο αντίγραφο είναι από το 1844.

Η ΒΟΕ ανακήρυξε άγιο τον Παΐσιο Χιλανδαρινό το 1962 όταν η Βουλγαρία σημείωσε τα 200 χρόνια από την συγγραφή της «Σλαβοβουλγάρικης ιστορίας».

Φωτογραφίες: ϊβο Ιβανόφ, bgnes, αρχείο