«Πάντα με απασχολούσε το πρόβλημα της διαμόρφωσης ενός βουλγαρικού μουσικού ύφους» – γράφει ο μεγάλος μας κλασικός Λιουμπομίρ Πίπκοβ, ο οποίος δημιούργησε μερικά από τα σημαντικότερα έργα της βουλγαρικής συνθετικής τέχνης του περασμένου αιώνα. Η δημιουργική του παρουσία δεν περιορίστηκε μόνο στη μουσική – ήταν επίσης λογοτέχνης και ποιητής, παιδαγωγός, δημοσιολόγος και ενεργός κοινωνικός παράγοντας, προσωπικότητα με έντονη κοινωνική θέση και προοδευτικές πεποιθήσεις, γεγονός που τον καθιστά ηγετική μορφή της βουλγαρικής πνευματικής ελίτ.

Ακόμη το 1974, ο σπουδαίος Ρώσος μουσικολόγος Μιχαήλ Ντρούσκιν σημειώνει: «Σήμερα είναι πλέον σαφές: ο Πίπκοβ είναι ένας από τους μεγαλύτερους συνθέτες της σύγχρονης εποχής, του οποίου το έργο είναι εξαιρετικά πολύπλευρο. Ο Πίπκοβ στέκεται επάξια δίπλα σε συνθέτες όπως ο Σοστακόβιτς, ο Ονεγκέρ, ο Μπάρτοκ, ο Λουτοσλάφσκι, ο Μπρίττεν».

Σύμφωνα με αυτόπτες μάρτυρες – ένας εξαιρετικά σεμνός, ευγενικός και λεπτός άνθρωπος, ο Λιουμπομίρ Πίπκοβ είναι αναμφισβήτητα μια ξεχωριστή προσωπικότητα, με τεράστια καλλιέργεια και ταλέντο, σημαντική μορφή όχι μόνο της βουλγαρικής αλλά και της ευρωπαϊκής μουσικής του 20ού αιώνα. Δεν είναι άλλος από τον ίδιο τον μεγάλο Ντμίτρι Σοστακόβιτς που έχει δηλώσει: «Ο Πίπκοβ είναι συνθέτης που ασκεί επιρροές».

Είναι δημιουργός τεσσάρων συμφωνιών, κοντσέρτων για όργανα, ορατορίου, έργων για ορχήστρα και μουσικής δωματίου, χορωδιακών και σόλο τραγουδιών, κινηματογραφικής μουσικής. Με το έργο «Μομτσίλ», ο Λιουμπομίρ Πίπκοβ θέτει τις βάσεις για ένα νέο πρότυπο στη βουλγαρική όπερα. Η όπερα αυτή είναι καινοτόμα όχι μόνο λόγω του συνδυασμού αρχαίου και σύγχρονου θέματος, αλλά και ως προς τη μουσική της γλώσσα και δραματουργία.

Σύμφωνα με τον ίδιο τον συνθέτη, η ιδέα για το «Μομτσίλ» προέκυψε από την εισβολή της Γερμανίας στην Πολωνία το 1939. Αναμφίβολα, ο προβληματισμός του γεννήθηκε και από τα γεγονότα στην Ισπανία, όπως και από τους πολέμους που είχε ζήσει πριν, καθώς και την Εξέγερση του Σεπτεμβρη στη Βουλγαρία το 1923. Ο Λιουμπομίρ Πίπκοβ ανήκε πάντοτε στον κύκλο των πιο ενδιαφερόντων και προοδευτικών Βούλγαρων διανοουμένων, και ακριβώς μέσα σ’ αυτό το περιβάλλον γεννήθηκε η ιδέα για το «Μομτσίλ».

Το λιμπρέτο της όπερας γράφτηκε από τον ποιητή Χρίστο Ράντεφσκι με ενεργή συμμετοχή του συνθέτη. Παρόλο που βασίζεται σε ιστορικό μεσαιωνικό θέμα, η πρόθεση των δημιουργών ήταν να εκφράσουν την αγανάκτησή τους για τις ενέργειες των τότε Βούλγαρων κυβερνώντων. Ο ήρωας του 14ου αιώνα είναι πρότυπο ηγέτη – προστάτης, πολεμιστής, αγωνιστής.

Η παγκόσμια πρεμιέρα του έργου έγινε στην Όπερα της Σόφιας το 1948, με μαέστρο τον Ασέν Νάιντενοβ, σκηνοθέτη τον Μιχαήλ Χαντζιμίσεβ, σκηνογράφο τον Νένκο Μπαλκάνσκι και χορογράφο τη Μαργκαρίτα Ντίκοβα.

Η συγκινητική και απίστευτα όμορφη μουσική του «Μομτσίλ» αξίζει προσοχή και αναβίωση στη σκηνή. Η παρτιτούρα είναι λαμπρή, πλούσια, δυναμική. Αναμφίβολα, συνδυάζει τις συνθετικές απόψεις του δημιουργού με τις μεγάλες παραδόσεις της όπερας. Ιδιαίτερα εντυπωσιακές είναι οι χορωδιακές σκηνές – η χορωδία λειτουργεί τόσο ως σχολιαστής όσο και ως ενεργός συμμέτοχος στα γεγονότα. Η καλύτερη ευκαιρία για να ακουστούν αυτοί οι θαυμάσιοι βουλγαρικοί ήχοι είναι η πρότυπη ερμηνεία του « Μομτσίλ », η οποία παραμένει έως σήμερα η στούντιο ηχογράφηση του 1974 από τα σύνολα της Όπερας της Σόφιας, υπό τη διεύθυνση του εξαιρετικού ερμηνευτή της όπερας – του μεγάλου Βούλγαρου μαέστρου και συνθέτη Ιβάν Μαρίνοβ.

Καθώς δεν διαθέτουμε βίντεο από αυτή την εκτέλεση, προτείνουμε τη συναυλιακή εκδοχή της Εισαγωγής και των Χορών από τον «Μομτσίλ», με τη Συμφωνική Ορχήστρα της Σόφιας και τον Αλεξέι Ιζμίρλιεφ στο πόντιουμ. Ηχογράφηση της Balkanton από το 1986.

Επιμέλεια στα Ελληνικά και δημοσίευση: Σβέτλα Τόντοροβα

Φωτογραφίες: operasofia.bg, Ηρίστο Γιουσκέσελίεφ, discogs.com, Κρατική Όπερα Στάρα Ζαγκόρα