Στο Περιφερειακό Ιστορικό Μουσείο του Γκάμπροβο εκτίθεται ένα ταπεινό, ορθογώνιο «χαρτάκι» με διαστάσεις 10 επί 15 εκ. Αυτό είναι το πρώτο βουλγαρικό χαρτονόμισμα – 20 λέβα με αριθμό 000001. Τυπώθηκε την 1η Αυγούστου 1885 στην Αγία Πετρούπολη και το 2025 συμπληρώνονται 140 χρόνια από τη δημιουργία του.

Το χαρτονόμισμα εμφανίζεται λίγο πριν την Ένωση (της Βουλγαρίας με την Ανατολική Ρωμυλία), όταν η χώρα κάνει τα πρώτα της βήματα προς ένα σύγχρονο οικονομικό σύστημα, εισάγοντας τον κανόνα του χρυσού και μια κεντρική νομισματική πολιτική. Σήμερα, το αντίτυπο Νο 000001 αποτελεί μέρος της συλλογής του Περιφερειακού Ιστορικού Μουσείου του Γκάμπροβο, αφού επί χρόνια φυλασσόταν από έναν έμπορο της πόλης και τους απογόνους του, σύμφωνα με τον επιμελητή του μουσείου, Ιβάν Ποστόμππιροφ.

«Ο λόγος για την έκδοσή του είναι ότι η Βουλγαρική Εθνική Τράπεζα, τον Ιανουάριο του 1885, έγινε κρατικό πιστωτικό ίδρυμα με δικαίωμα έκδοσης χαρτονομισμάτων. Τότε η τράπεζα προσπάθησε να εφαρμόσει τον λεγόμενο κανόνα του χρυσού, που ίσχυε στην Ευρώπη εκείνη την εποχή, δηλαδή το χαρτονόμισμα να έχει χρυσή κάλυψη και να εγγυάται από τα αποθέματα χρυσού της χώρας. Όπως είναι γνωστό, τα πρώτα βουλγαρικά νομίσματα (μετά την Απελευθέρωση από την Οθωμανική κυριαρχία – σημείωση του συντάκτη) άρχισαν να κόβονται και να κυκλοφορούν από το 1880 (τότε εγκρίθηκε ο Νόμος περί κοπής νομισμάτων στο Πριγκιπάτο της Βουλγαρίας και δημιουργήθηκε η βουλγαρική νομισματική μονάδα "λέβα", ένα χρόνο αργότερα κόπηκαν τα πρώτα χάλκινα και ασημένια νομίσματα – σημείωση του συντάκτη). Πριν από αυτό, οι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν κυρίως ρωσικά ρούβλια, απομεινάρια του Απελευθερωτικού Πολέμου, και άλλα ξένα νομίσματα, γεγονός που δυσκόλευε σημαντικά την οικονομική δραστηριότητα, ιδίως το εμπόριο.»

Η χρυσή εγγύηση, η οποία αναγράφεται πάνω στο ίδιο το χαρτονόμισμα, στην πραγματικότητα αντιστοιχούσε σε έναν γαλλικό Ναπολέοντα των 20 χρυσών φράγκων – το νόμισμα στο οποίο η Βουλγαρία δανειζόταν από το εξωτερικό και στο οποίο συντάσσονταν οι πρώτοι κρατικοί προϋπολογισμοί.

«Στην μπροστινή όψη του αναγράφεται η ονομαστική του αξία – 20 λέβα. Στην επάνω αριστερή γωνία βρίσκεται το έμβλημα του Πριγκιπάτου, καθώς τότε η Βουλγαρία ήταν πριγκιπάτο – διηγείται ο Ιβάν Ποστόμππιροφ. – Στο πάνω μέρος διαβάζουμε "Βουλγαρική Εθνική Τράπεζα" – ο εκδότης του χαρτονομίσματος. Αναγράφεται επίσης ότι σε αντάλλαγμα για το χαρτονόμισμα αυτό, η Βουλγαρική Εθνική Τράπεζα πληρώνει στον κομιστή 20 λέβα σε χρυσό. Αυτό σημαίνει ότι ήταν ισοδύναμο με 20 λέβα, αλλά επειδή μέχρι το 1894 δεν υπήρχαν βουλγαρικά χρυσά νομίσματα, ήταν ισοδύναμο με έναν Ναπολέοντα των 20 φράγκων. Το λέβα δεν ήταν συνδεδεμένο άμεσα με το φράγκο, αλλά είχε εξομοιωθεί με τον χρυσό φράγκο εκείνη την εποχή. Αναγράφεται και η ημερομηνία εκτύπωσης "Σόφια, 1 Αυγούστου 1885" με την υπογραφή του διοικητή και τον αριθμό.»

Το παράδοξο είναι ότι, παρά την «ασπίδα» του χρυσού, οι Βούλγαροι αντιμετώπιζαν τα χαρτονομίσματα με καχυποψία. Η ονομαστική αξία των 20 λέβα ήταν υπερβολικά υψηλή για την καθημερινότητα – ισοδυναμούσε με έναν μηνιαίο μισθό υπαλλήλου, οπότε τα χαρτονομίσματα κυκλοφορούσαν κυρίως σε συναλλαγές μεταξύ τραπεζών και εμπόρων.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει και η μοίρα του πρώτου βουλγαρικού χαρτονομίσματος:

«Επέζησε χάρη σε ευνοϊκές συγκυρίες, αφού η σειρά κατασχέθηκε και καταστράφηκε μετά το 1907. Το χαρτονόμισμα αυτό ανήκε στον κάτοικο του Γκάμπροβο Βασίλ Τιουλιουμπάκοφ, ο οποίος ήταν έμπορος και δημοτικός σύμβουλος. Δεν είναι γνωστό πώς βρέθηκε στα χέρια του, αλλά διατηρήθηκε σε σχετικά καλή κατάσταση, με μοναδική φθορά την αποκοπή της πάνω δεξιάς του γωνίας. Αργότερα κληρονομήθηκε από τον γιο του, Χρίστο, μηχανικό και δάσκαλο, ο οποίος το 1961 το πούλησε στο Ιστορικό μας Μουσείο – νομίζω για 250 λέβα, ποσό που τότε θεωρούταν σημαντικό» – καταλήγει ο Ιβάν Ποστόμππιροφ.

• «Τα χρήματα λένε ιστορίες» - διαδραστική έκθεση για την ιστορία της Βουλγαρίας γραμμένη πάνω σε χαρτονομίσματα
• Η 130η επέτειος του εθνικού συναλλάγματος της Βουλγαρίας
  

Μετάφραση: Σβέτλα Τόντοροβα

Φωτογραφίες: ΠΙΜ - Γκάμπροβο