"Thesare të gjalla njerëzore" dhe 50 mjeshtër nga tre kontinente janë mysafirë në "Etëra"

Muzeu rajonal etnografik në natyrë "Etër" është krijuar si qendër për studimin e kulturës tradicionale të banorëve të Ballkanit, por sot në këtë vend unik pranë Gabrovo ringjallen zakone dhe tradita nga kalendari bullgar, ndërsa një ekip prej 70 specialistësh punon për ruajtjen dhe popullarizimin e tyre. Nga 6 deri më 8 shtator atje do të mbahet Panairi i 19-të Ndërkombëtar i Zanateve Tradicionale, në të cilin do të marrin pjesë 50 mjeshtër të shquar nga Evropa, Azia dhe Afrika, midis tyre janë edhe disa nga "thesaret e gjalla njerëzore" bullgare.

"Ky është një titull që jepet nga Ministria e Kulturës, dhe vetë ata janë të regjistruar në listën e UNESCO-s, për shkak të aftësive të tyre karakteristike dhe jashtëzakonisht specifike. Mund të jenë njerëz, por gjithashtu edhe tërë organizata, për shembull qendrat kulturore", shpjegon Tihomir Cërov nga ekipi i Muzeut Rajonal Etnografik në Gabrovo, dhe shton për Radio Bullgarinë:

"Muzeu "Etër" është e vetmja organizatë në Bullgari, e cila ka të regjistruara dy "thesare të gjalla njerëzore". Ne kemi mbrojtur kandidaturat e dy mjeshtërve tanë – mjeshtri i trashëguar i sheqerbërësve Bojan Minçev dhe mutafçiu Hristo Marinov, i cili u bë thesari i parë i gjallë i muzeut para saktësisht 2 vitesh. Sigurisht, do të ketë edhe një ekspozitë të kushtuar këtyre thesareve të gjalla njerëzore – do të paraqesë zejtarinë në pamjen e saj bashkëkohore, jo me produkte tradicionale, por më shumë me artikuj dizajni."

Në ekspozitën "E reja e çmuar" – Artizanati bashkëkohor nga Bullgaria, janë përfshirë mbi 40 mjeshtër vendas. Për shkak të vlerës së lartë artistike të punës së tyre, një pjesë e madhe e tyre kanë vend në katalogun Homo Faber Guide të Fondacionit Ndërkombëtar "Mikelanxhelo", me qendër në Zvicër.

"Shpirti i traditave" është emri i një ekspozite tjetër në një nga shtëpitë e çarshisë së "Etëra" – fotografitë e ekspozuara do të na "shëtisin" nëpër ngjarje artizanale në mbarë Bullgarinë.

Në shtesë – në kuadër të Panairit të Zanateve organizohet edhe një forum shkencor, i kushtuar trashëgimisë kulturore jomateriale. I ftuar i veçantë është një profesor nga Koreja e Jugut, i cili kryeson klasterin "Folkart dhe zanate" pranë Rrjetit të qyteteve krijuese të UNESCO-s. Gabrovo është pjesë e këtij klasteri, gjë që ndodhi falë zanateve të ruajtura në muze, mbrojtjes dhe popullarizimit të traditave, shpjegojnë nga institucioni kulturor.

Muzika gjithashtu është pjesë e programit treditor të Panairit Ndërkombëtar të Zanateve – janë parashikuar performanca nga shumë orkestra frymore, grupi etno-rock "Balkanxhi", perkusionistët nga grupi "Foli Ba", si dhe gajdarët nga Devini, të cilët gjithashtu janë shpallur "thesar i gjallë". Do të mund të shihen edhe zanate, të cilat prej kohësh nuk janë treguar në panair. "Interesant është mjeshtri trashëgimor – baçvar nga fshati Vraçesh, si dhe Rosica Staneva nga Varna, e cila është mbajtëse e çmimit "Rruajtës i traditave" të Shoqatës për zhvillimin e arteve dhe zanateve" – shpjegon Cërov:

"Do të paraqitet edhe Madlen Bozhilova, e cila ka ruajtur traditën e tjerrjes nga rajoni i Kjustendilit, por në fakt ka ringjallur një teknikë të lashtë dhe specifike. Aftësitë e saj janë aq të çmuara, saqë Ministria e Kulturës e shpall si "thesar të gjallë njerëzor". Vetë teknika quhet "tjerrje e rripit dhe tjerrje e leshit dhe mëndafshit". Mjedisi familjar e ka ndërtuar si mjeshtër, por ajo vazhdon të zhvillojë aftësitë e saj dhe arrin lartësi. Kur u prezantua në muze para disa vitesh, vinin shumë vizitorë, të cilët e ndiqnin atë në rrjetet sociale dhe në YouTube, për të mësuar prej saj."

Ndër mjeshtër në këtë edicion të Panairit të Zanateve do të ketë edhe disa mysafire speciale – gratë nga fshati Zhabokrët:

"Ato përgatisin byrekun e Kjustendilit – një traditë e gjallë, e cila është ruajtur nga qendra kulturore "Sëgllasije 2007", dhe UNESCO i njeh ato si një lloj "thesari njerëzor", për shkak të hollësisë në përgatitjen e byrekut. Së pari hapen me okllai petë shumë të holla, të cilat i quajnë "sukallkja", dhe vetë petët janë të spërkatura me miell misri. Byreku piqet patjetër në furrë. Me këtë rast një nga furrat në muze do të ndizet gjatë gjithë 3 ditëve të panairit. Ato janë "thesare të gjalla njerëzore", për shkak të aftësisë për të përgatitur këtë lloj byreku, që askush tjetër në Bullgari nuk mund ta përgatisë."

Nëse hidhni hap në rrugicat me kalldrëm të "Etëra", do të ktheheni pas në kohë, në çarshinë e një vendbanimi bullgar të Rilindjes me dyqane mjeshtërish dhe punishte. Tani atje do të keni mundësi të dëgjoni gjithashtu muzikë tradicionale nga Afrika Perëndimore, të luajtur me instrumente autentike. Do të jeni dëshmitarë edhe të një gare interesante – pjesëmarrës nga Hungaria, Maqedonia e Veriut, Malta, Rumania, Letonia, Moldavia dhe Bullgaria do të konkurrojnë në punimin e bizhuterive prej rruazash. Do të ketë edhe një seksion rinor, në të cilin do të marrin pjesë studentë nga Akademia Kombëtare e Arteve. Fituesi do të shpallet më 8 shtator gjatë Mbrëmjes së Mjeshtrave dhe do të marrë Çmimin e Madh "Zileja e argjendtë", ndërsa për të rinjtë është çmimi "Zileja e bronztë".

Panairi Ndërkombëtar i Zanateve Tradicionale në "Etëra" është një nga ngjarjet kulturore më të rëndësishme në Bullgari. Patron i edicionit të 19-të është kryetarja e Kuvendit Popullor Natalija Kisellova, ndërsa në hapjen zyrtare më 6 shtator do të marrin pjesë Ministri i Kulturës Marian Baçev, Kryetarja e bashkisë së Gabrovos Tanja Hristova, prefektja Maria Basheva, ambasadorë dhe shumë mysafirë zyrtarë.

Përgatiti në shqip dhe publikoi: Sindi Nikollofski

Foto: IEFEM – AShB (Instituti i Etnologjisë dhe Folkloristikës me Etnomuzikologji pranë Akademisë së Shkencave të Bullgarisë), fair.etar.bg, facebook.com/etar.fair