Më 29 tetor shënohet Dita e Bullgarëve Besarabë. Ideja për këtë festë lindi në vitin 1938, kur në Bullgari u shënua solemnisht 100-vjetori i shenjtërimit të kishës katedrale “Shpërfytyrimi i Zotit” në qytetin Bolgrad në Ukrainë. Në këtë datë, në vitin 1838, pas rreth pesë vjetësh ndërtim, u shenjtërua kisha me tre altarë. Në ndërtimin e saj u përfshi puna vullnetare e 10 000 të ardhurve nga trojet bullgare. Me këtë festë u jepet nderimi i merituar bullgarëve besarabë që morën pjesë në luftën për ringjalljen kombëtare dhe kulturore të popullit bullgar dhe në ndërtimin e Bullgarisë së re pas Çlirimit.

Por, përveç në atdheun tonë, shumë bullgarë besarabë mbetën pjesë e historisë së rajonit historiko-gjeografik që përfshin territore të Moldavisë dhe Ukrainës së sotme. Pikërisht kontributin e tyre në ruajtjen e jetës kishtare në Besarabi e trajton në librin e tij të ri studiues i gjuhës dhe historisë bullgare, doktor i shkencave historike Ivan Duminika. Botimi “Jeta kishtare e bullgarëve në Besarabi (1812–1918)” plotëson një boshllëk të rëndësishëm në informacionin për këtë komunitet, pasi deri më sot mungonte një studim i veçantë për historinë e bullgarëve që u vendosën atje në periudhën kur ky territor ishte pjesë e Perandorisë Ruse dhe nën juridiksionin kanonik të Kishës Ortodokse Ruse. Për më tepër, për arsye ideologjike të lidhura me politikën e ateizmit në Bashkimin Sovjetik, çështja e jetës kishtare dhe e shërbesave në komunitetet bullgare ishte e ndaluar për studiuesit. Përparësi u jepej temave që kishin të bënin me gjendjen shoqërore dhe ekonomike të të ardhurve.

Në një intervistë për Radio Bullgarinë, dr. Ivan Duminika rrëfen se kujtimet e tij të para, të lidhura me kishën, janë nga shërbesat e Pashkëve, ku ai merrte pjesë rregullisht bashkë me prindërit e tij në kishën “Shën Parashqevi” në qytetin e tij të lindjes, Tvërdica në Moldavi — një kishë që nuk është mbyllur asnjëherë që nga ndërtimi i saj në vitin 1842. Që kur ishte fëmijë, ai i bënte vetes pyetje të ndryshme për historinë e tempullit: si dhe pse bullgarët e ardhur vendosën ta ndërtonin këtë kishë? A patën vështirësi? Përgjigjet për këto pyetje ai i gjeti vite më vonë, duke i vënë vetes qëllimin të shkruante një disertacion kushtuar jetës shpirtërore të bullgarëve në Besarabi.

"Në të ai trajton jetën shpirtërore të priftërinjve, kishën, pelegrinazhet në vendet e shenjta, sakramentet dhe ritet fetare, si dhe ortodoksinë popullore, atë që ne e quajmë zakone pagane që kanë mbijetuar në forma të ndryshme deri më sot. Gjithashtu shqyrtoj historinë e familjeve priftërore si Vllajkovi, Berovi dhe Kazanakli, lëvizjen e shërbyesve kishtarë që fillojnë të mbajnë biseda arsimore dhe predikime, duke ndjekur rrugën e shenjtorëve si Paisij Hilendarski dhe Sofronij Vraçanski, por këtu, në Besarabi."

Duke bërë studimin, Ivan nuk gjen të dhëna për priftërinj në të kaluarën e familjes së tij, por pranon se familja e tij është shumë fetare:

“Në familjen tonë, gruaja e xhaxhait tim shërbente në kishë, dhe kemi edhe të afërm që këndojnë në korin kishtar. Megjithatë, kjo i përket kohës së sotme. Në të kaluarën e familjes, si nga ana e nënës ashtu edhe nga ana e babait, nuk gjej të dhëna për të tilla.”

E pyetëm doktorin Duminika nëse ekzistojnë rituale kishtare që ndryshojnë te bullgarët besarabë krahasuar me ata në vendin tonë.

"Kur bullgarët u vendosën në Besarabi, ata hynë në gjirin e Kishës Ortodokse Ruse të asaj kohe, dhe kjo la gjurmën e vet mbi shërbimin kishtar. Ka dallime të lidhura me datat (stili i ri dhe stili i vjetër) kur festohen ditët e ndryshme të shenjta. Suhinden, dita kur bullgarët besarabë nderojnë të afërmit e tyre të vdekur, nuk është e njohur në Bullgari. Ata nuk e respektojnë të vdekurit e tyre siç në Bullgari tri herë në vit në Ditën e Shpirtrave , por Ditën e Hënës së Ndritëshme, e para pas Pashkëve.”

Më shumë detaje për traditat dhe zakonet që shoqërojnë besimtarët mund t’i gjeni në tirazhin e kufizuar të librit, i cili është i disponueshëm për porosi përmes faqes në Facebook të Shoqatës Kulturore dhe Arsimore për Marrëdhënie me Bullgarët Besarabë dhe Tavrianë “Rodoljubec”.

Më shumë për bullgarët e Besarabisë mund të lexoni në koleksionin e Radio Bullgarisë:

• Qyteti ukrainas Bollgrad me popullsi mbizotëruese bullgare feston 204 vjet histori

• Rajna Manxhukova: Dua që lufta të mos ndajë komunitetin bullgar të besarabëve në Ukrainë dhe Moldavi

• Bullgaria – një ëndërr e realizuar për studentët nga Ukraina dhe Moldavia

• Identiteti për bullgarët besarabë është gjëja më e sigurt që ata kanë

• Folklori i bullgarëve besarabë frymëzon një nga veprat më të rëndësishme të akademikut Nikollaj Kaufman

• Për një byrek bullgar dhe kavarma në fshatin ukrainas Kubej

• Bullgarja besarabe Viktoria Vojtoviç: Misioni ynë është që të ruajmë gjuhën dhe traditat tona

• Gjuhëtar japonez studion të folurit bullgarë në Rumani dhe Besarabi

• Komuniteti bullgar feston 200 vjetorin e Bollgradit

• Gjimnazi bullgar në Bollgrad feston 160 vjet nga krijimi i vet

• Dita e bullgarëve të Besarabisë është festë e shpirtit bullgar

• Bullgarët e Besarabisë e njohin Bullgarinë prej legjendave dhe gojëdhënave dhe jetojnë me nostalgji për mëmëdheun e vet

• Elisaveta Bellobradova për magnetizmin e Besarabisë dhe për bullgarët në këto troje

• Fotografja Mihaella Arojo: Është e rëndësishme të njohim historinë e bullgarëve të Besarabisë

Përgatiti në shqip dhe publikoi: Svetllana Dimitrova

Foto: eurochicago.com